I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

o‘stirish joyining geografik o‘rni
va unga xos bo‘lgan 
iqlim sharoiti - harorat, yorug‘lik, namlik va boshqalar urug‘da hosil bo’lgan va 
to’plangan moyning miqdoriga hamda tarkibiga ta’sir qiladi.
S.A.Ivanov, turli geografik joylarda o‘stirilgan moyli o‘simliklarning moy 
tarkibini o’rganib, moy hosil bo’lishi jarayoni shimolda o’sadigan o’simliklarda 
kuchayadi, degan xulosaga keldi. Masalan, O’rta Volga bo’yida yetishtirilgan 
xantal urug‘ida moy miqdori 30-33% bo’lsa, shimolda - G’arbiy Sibirda o’stirilgan 
xantal urug’i tarkibida esa moy miqdori 40...50% ni tashkil etadi. Urug’ tarkibidagi 
moy miqdoriga o’simlikning dengiz sathidan qaysi balandlikda o‘stirilishi ham 
ta’sir qiladi. N.I.Vavilovning ko’zatishi bo’yicha yetishtirish joyning dengiz 
sathidan balandligi oshganda urug’ tarkibidagi moy miqdori ham ko’payadi.
Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, har xil geografik kengliklarda 
etishtirilgan o‘simliklarning moyi yog’ kislotali tarkibi bilan farqlanadi. Moy 
miqdorining ko‘p bo‘lishini ta’minlaydigan tashqi muhit sharoiti (asosan harorati), 
uning to‘yinmaganlik darajasining 
o'shishiga olib keladi. 
S.L.Ivanovning xulosasiga asosan past harortlarda o‘simlik moylarining 
to‘yinmaganlik darajasi oshganda o’simlikning 
himoyalanish 
reaktsiyasi 
kuchayadi. To‘yinmagan yog‘ kislotalar to’yingan yog’ kislotalarga nisbatan past 
harortda suyuq holatda bo’lib o’simliklarni past harorat ta’siridan saqlaydi. 
Masalan, tropik o‘simliklarning ko’pchilik moylari qattiq (xona haroratida) 

---

53 
bo’ladi, o‘rta va 
shimoliy hududlarda o'sayotgan o'simliklarda esa
suyuq moylar 
to’planadi. 
Lekin janubda o’sayotgan ayrim o’simliklar yog’larida polito’yinmagan (2 
ta, 3 ta va 4 ta qushbog’li) yog’ kislotalari aniqlangan. Olimlarning fikri bo’yicha, 
urug‘larning pishishi davrida moyning to‘planishiga va to‘yinmaganlik darajasiga