Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги
311 
bolaga s-z, p-f, t-d, p-b, l-r, u-o‘, x-h, k-g tovush‖ guruhlarini‖ to’g’ri‖ talaffuz‖ etishga‖
o’rgatish,‖ularni‖farqlashni,‖ovoz‖sifatlarini‖(baland, o’rtacha, past, yo’g’on, ingichka, juda 
ingichka), nutq‖ sur’atini (tez, o’rtacha, sekin)‖ tarbiyalash,‖ so’zda‖ tovush‖ o’rnini‖
belgilashga‖e’tibor‖qaratish‖kerak.‖ 
Nutqni egallash bolaga bevosita va bilvosita (hikoya, badiiy asar, 
tarbiyachining‖ tushuntirish‖ va‖ boshqalar)‖ yo’l‖ bilan‖ borliq‖ haqida‖ bilimlar‖ hosil‖
qilishga‖ imkon‖ beradi.‖ Maktabgacha‖ ta’lim‖ tashkilotida‖ lug’at‖ boyligini‖ oshirish,‖
so’zning‖ Grammatik‖ tuzilishini‖ shakllantirish,‖ bog’lanishli‖ nutqni‖ rivojlantirish‖
vazifalarini hal etadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutq madaniyatini 
rivojlantirishga oid quyidagi vazifalarni muvafaqqiyatli hal etish lozim: 
- 
Tovushlarni‖ to’g’ri‖ talaffuz‖ qilishni‖ shakllantirish‖ (bolada‖ avvalo,‖ nutqni‖
ravonligi shakllanadi, talaffuz egallaydi); 
- 
Aniq‖ talaffuzni‖ hosil‖ qilish‖ (so’z‖ va‖ so’z‖ birikmalarini‖ dona‖ – dona va aniq 
talaffuz qilish); 
- 
So’zni‖talaffuz‖qilganda‖urg’uni‖to’g’ri‖qo’yish ustida ishlash; 
- 
Nutqni‖orfoepik‖jihatdan‖to’g’riligi‖ustida‖ishlash; 
- 
Nutq‖sur’atini‖rivojlantirish; 
- 
Nitqni ifodaliligini shakllantirish; 
- 
Nutqiy‖aloqa‖ko’nikmalarini‖shakllantirish; 
- 
Nutqiy‖eshitish‖ko’nikmalarini‖shakllantirish; 
- 
Nutqiy nafas olishni shakllantirish; 
- 
O’z‖fikrini‖erkin‖va‖izchil‖bayon‖etish‖ko’nikmasini‖shakllantirish‖kabilar. 
Nutqning‖tovush‖madaniyatini‖shakllantirish‖bolalarning‖bog’lanishli‖nutqini‖
rivojlantirishda‖ muhim‖ ahamiyatga‖ egadir.‖ Nutq‖ madaniyatiga‖ o’zbek‖ adabiy‖ tilini‖
mukammal egallash asosida erishiladi. Aslini olganda nutq madaniyati deganda, 
adabiy‖ til‖ normalariga‖ rioya‖ qilish,‖ o’z‖ fikrlarini,‖ hissiyotlarini,‖ tasavvurlarini‖
aytilayotgan‖gapning‖yo’nalishi‖va‖maqsadiga‖buvofiq‖holda‖mazmunli,‖grammatik‖
to’g’ri,‖ aniq‖ va‖ ifodali bera olish tushuniladi.Shundan kelib chiqqan holda bolalar 
ko’pincha‖ z‖ – s, p – f, p – b, u – o’,‖ x‖ – h, q – g’‖ tovushlarini‖ to’g’ri‖ talaffuz‖ qila‖
olmaydilar. Nutq jarayonida ketappan – ketyapman, Hojahon – Shohjahon, Yustam – 
Rustam, qalga – qarg’a‖ kabi‖ talaffuz‖ etishga‖ yo’llash,‖ ovoz‖ balandligiga,‖ tovush‖
sur’atiga‖ e’tibor‖ berish‖ metodik‖ jihatdan‖ muhim‖ ahamiyatga‖ ega.‖ Ba’zi‖ bolalar‖
o’zidan‖ kichiklarni‖ jerkib,‖ ovozni‖ ko’tarib‖ muomala‖ qiladilar.‖ Shunda‖ ularning‖
talaffuziga,‖ nutq‖ madaniyatiga‖ e’tibor‖ qilish,‖ me’yorida‖ so’zlab‖ muomala‖ qilishga‖
o’rgatish‖ zarur.‖ Chunki‖ bolalikda‖ tarkib‖ topgan‖ muomala‖ madaniyati‖ inson‖
umrining‖ oxirigacha‖ muhrlanib‖ qoladi.‖ Obrazli‖ nutqni‖ rivojlantirish‖ keng‖ ma’noda‖
nutq madaniyatining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Nutq faqat bolada til 
boyligiga nisbatan qiziqish tarbiyalangan, nutqda turli xil ifoda vositalaridan 
foydalanish‖ko’nikmasi‖rivojlantirilgan‖taqdirda‖obrazli,‖bevosita‖va‖jonli‖bo’ladi. 
Barchamizga‖ ma’lumki,‖ bolalar‖ nutqi‖ ko’proq‖ o’yin‖ faoliyatida,‖ muloqot‖
jarayonida‖ o’sadi‖ va‖ rivojlanadi.‖ Ko’p‖ bolalarda‖ uyatchan‖ va‖ tortinchoqlik‖ kabi‖
holatlar‖kuzatiladi.‖Bunga‖asosiy‖sabab,‖oilada‖kattalarning‖bolaga‖bee’tiborligi,‖kam‖

---