Адабиётлар

1-маъруза. “Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар” фанига кириш 
 
Режа:
1. Асосий тушунчалар ва таърифлар
2. Маълумотларни тасвирлаш босқичлари 
3. Маълумотлар тузилмасини классификация қилиш 
 
Калитли сўзлар: маълумотлар тузилмаси, маълумотлар турлари, 
абстракт босқич, мантиқий босқич, физик босқич, тўплам, кетма-кетлик, 
матрица, дарахт, граф, сўз. 
 
“Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар (МТА)‖ фанининг 
мақсади - турли дастурлаш тизимларида лойиҳалаш усуллари, маълумотлар 
тузилмасини ишлаб чиқиш ҳамда алгоритмлар бўйича назарий ва амалий 
билимлар беришдан иборатдир.
МТА вазифаси – талабаларни турли хил маълумотлар тузилмалари 
билан таништириш, янги тузилмаларни ишлаб чиқиш хамда уларни ўқув 
жараѐнларига тадбиқ этиш усулларини ўргатишдан иборатдир.
Маълумот - бу бирор бир объект, жараѐн, ходиса ѐки воқеликни 
ифодалаб (таснифлаб) берувчи белги ѐки белгилар мажмуасидир. Берилган 
маълумот (белги)лар қандай қиймат қабул қилишига қараб маълумотларнинг 
бир қанча турлари мавжуд. 
Маълумотлар тузилмаси - бу тузилмани ташкил қилувчи 
элементлар(маълумотлар) ва улар орасидаги боғлиқликни кўрсатиб берувчи 
муносабатлар мажмуасидир.
Маълумотлар тузилмаси (МТ) – информацион объектнинг умумий 
хоссаси бўлиб, мазкур хосса билан бирор бир дастур ўзаро алоқадор бўлади. 
Ушбу умумий хосса қуйидагилар орқали тавсифланади: 
 
мазкур тузилманинг мумкин (қабул қилиши мумкин) бўлган 
қийматлари тўплами; 
 
мумкин бўлган амаллар (операциялар) мажмуаси; 
 
ташкил этилганлик таснифи. 
Оддий маълумотлар тузилмасини баъзан маълумотлар турлари деб ҳам 
аталади. 
Одатда, 
маълумотларни 
таснифлаш 
қуйидаги 
кўринишдаги 
босқичларга ажратилади: 
1) 
абстракт (математик) босқич; 
2) 
мантиқий босқич; 
3) 
физик (жисмоний) босқич. 
Маълумки, ихтиѐрий объект, ходиса ѐки бирор бир жараѐн тадқиқ 
қилинаѐтганда унинг модели қуриб олинади. Модел турлича бўлиши 
мумкин, масалан, математик модел, физик модел ва бошқа моделлар. Объект, 
ходиса ѐки бирор бир жараѐнни математик модел қурилди дегани ўша 
қаралаѐтган тизимни маълум бир математик қонуниятлар орқали, яъни 
математик формулалар орқали ифодаланишидир.

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
Мантиқий босқичда маълумотлар тузилмасини бирор бир дастурлаш 
тилида ифодаланиши тушунилади.
Физик (жисмоний) босқичда эса информацион объектни мантиқий 
тавсифланишига мос равишда ЭХМ хотирасида акслантирилиш тушинилади. 
ЭХМ хотираси чекли бўлганлиги сабабли, хотирани тақсимлаш ва уни 
бошқари муаммоси юзага келади. 
Юқоридан кўриниб турибдики, мантиқий босқич билан физик 
босқичлар бир биридан фарқ қилади. Шу сабабли, ҳисоблаш тизимларида 
мантиқий босқични физик босқичга ва аксинча, физик босқични мантиқий 
босқичга акслантириш муамоси вужудга келади. 
Бу ерда ММТ – мантиқий маълумотлар тузилмаси; ФМТ – физик 
маълумотлар тузилмаси;
Абстракт босқичда ихтиѐрий тузилмани жуфтлик кўринишда 
ифодалаш мумкин, бу ерда D – элементларнинг чекли тўплами бўлиб, улар, 
яъни элементлар маълумотлар турлари ѐки маълумотлар тузилмаси бўлиши 
мумкин, R – эса муносабатлар тўплами бўлиб, мазкур муносабатлар 
хусусиятлари абстракт босқичда маълумотлар тузилмаларини турларини 
аниқлайди.