Адабиётлар

a) бутун; 
b) ҳақиқий; 
c) мантиқий; 
d) белгили (символ) (CHAR); 
e) кўрсаткичли (POINTER).
Фойдаланувчи томонидан аниқланадиган турлар эса 2 та: 
a) саналадиган; 
b) диапазонли (оралиқли). 
Маълумотларнинг ихтиѐрий тури қийматлар соҳаси ва улар устида 
бажарилиши мумкин бўлган амаллар орқали тавсифланади. 
 
БУТУН ТУР 
Мазкур тур бутун сонлар тўпламини қандайдир қисм тўплами бўлиб, 
унинг ўлчами машина, яъни ЭҲМ конфигурациясига боғлиқ равишда ўзгариб 
туради. Агар бутун сонни машинада тасвирлаш учун п та разряддан 
фойдаланилса (бунда қўшимча коддан фойдаланилганда), у ҳолда х бутун 
соннинг қиймат қабул қилиш оралиғи қуйидагича бўлиши зарур, яъни 
қуйидаги шартни қаноатлантириши лозим: -2
n-1
<= x< 2
n-1
. 
Бутун турдаги маълумотлар устида бажариладиган барча амаллар тўғри 
амалга оширилади деб ҳисобланиб, ушбу амаллар арифметикада қабул 
қилган қоидаларига бўй сунади. Агар ушбу турда амаллар бажарилганда 

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
натижа рухсат этилган оралиқдан чиқиб кетса, у ҳолда ҳисоблаш 
тўхтатилади. Бундай ҳол тўлиб кетиш деб аталади. 
Мазкур турга кирувчи сонлар иккитага бўлинади: ишорали ва 
ишорасиз. Уларнинг ҳар бир учун мос равишда қиймат қабул қилиш оралиғи 
мавжуд: 
a) ишорасиз сонлар учун (0..2
n
-1); 
b) ишоралилар учун (-2
N-1
.. 2
N-1
-1). 
 
Сонлар 
машинада 
қайта 
ишланаѐтганда 
уларнинг 
ишорали 
кўринишидан фойдаланилади. Агар машина сўзи ѐзув, командарани қайта 
ишлаш ва кўрсаткичлар учун фойдаланилаѐтган бўлса, у ҳолда соннинг 
ишорасиз кўринишидан фойдаланилади. 
Бутун сонлар устида – қўшиш, айриш, кўпайтириш, бутунсонли бўлиш 
(қолдиқни ташлаб юбориш орқали), берилган модул бўйича ҳисоблаш 
(бўлишда қолган қолдиқни ҳисоблаш), берилган сонлар тўпламининг энг 
катта ва энг кичик элементини аниқлаш, бутун даражага ошириш, соннинг 
қийматига қараб ўзидан олдинги ѐки кейинги сонни аниқлаш. Бу 
операцияларнинг натижалари ҳам бутун сонлар бўлади.