Адабиётлар

 
Режа: 
1. Рўйхатлар ҳақида тушунча. 
2. Оммавий хизмат кўрсатиш турлари ҳақида тушунча.
3. ОХКТдаги асосий амаллар.
4. ОХКТни массив кўринишда ифодалаш. 
 
Калитли сўзлар: яримстатик тузилма, рўйхат, навбат, стек, 
халқасимон навбат, дек. 
 
Рўйхатлар 
Таъриф 1. Рўйхат деб бир турга тегишли бўлган элементлар кетма-кетлигига 
айтилади.
 
Рўйхатга мисол: 
E
1
, E
2
, ........, E
n 
(n≥0), E
i
T, i=1…n, бу ерда Т маълум бир тур. 
 
Таъриф 2. Рўйхат элементлари сони n га рўйхат узунлиги дейилади. 
Изоҳ. Агар n≥1 бўлса, у ҳолда E
1
рўйхат биринчи элементи, E
n 
эса охирги 
элементи ҳисобланади.
Таъриф 3. Агар n=0 бўлса, у ҳолда рўйхат бўш дейилади. 
Эслатма: Умумий ҳолда рўйхат элементлари сони чегараланмаган ва дастур 
бажарилиши мобайнида ўзгариб туриши мумкин мумкин.
Рўйхат элементларини уларни рўйхатдаги позициясига қараб 
тартиблаш мумкин. 
Рўйхат туридаги маълумотлар тузилмасини мантиқий тасвирлашни 
икки ҳил кўринишда амалга ошириш мумкин: 
1). Ошкормас (ноаниқ) кўринишда боғланган рўйхат. Бунда рўйхат массив 
асосида амалга оширилади. 
2). Ошкор кўринишда берилган рўйхат. Бунда рўйхат элементлари 
кўрсаткичлар орқали боғланган.
Рўйхат кўринишидаги маълумотлар тузилмасига:
 Стек;
 Дек;
 Навбат. 
Кундалик хаѐтда деярли ҳар куни ҳар бир инсон навбат тушунчаси 
билан дуч келади. Умуман олганда рўйхат элементи бирор бир хизмат 
кўрсатишга буюртма бўлиб хисобланади: масалан, маълумотлар бюросидан 
керакли маълумотни олиш, кинотеатрларда чипта олиш, дўконда харид 
қилиб олинган маҳсулотларга кассада пул тўлаш ва бошқ. 
Умумий олганда, юқорида келтириб ўтилган тузилмалар, яъни стек, 
навбат ва дек оммавий хизмат кўрсатиш турларини ифодалаб, улар тузилма 
элементларига хизмат кўрсатилиш тартибини аниқлаб беради. 

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
Дастурлашда шундай маълумотлар тузилмаси мавжудки, у навбат деб 
аталади. Бу турдаги маълумотлар тузилмасида келиб тушган буюртмаларга 
хизмат кўрсатиш тартиби аниқланади. 
Навбатлар яримстатик тузилма хисобланиб, вақт ўтиши ва навбат 
узунлигига қараб, уни ташкил этувчи элементлар ўзгариб туриши мумкин. 
Навбатни ташкил қилувчи элементларга хизмат кўрсатилишига қараб, 
навбатнинг асосий иккита кўриниши мавжуд:
1. Навбатнинг биринчи кўринишида, навбатга келиб тушган биринчи 
элементга биринчи бўлиб хизмат кўрсатилади ва навбатдан чиқарилади. 
Мазкур кўринишдаги хизмат кўрсатишни FIFO (First input-First output, 
яъни биринчи келган – биринчи кетади) номлаш қабул қилинган. Навбат 
ҳар иккала томондан очиқ бўлади. 
2.
Иккинчи кўринишни LIFO (Last input - First output, яъни охирги келган – 
биринчи кетади) дейилиб, навбатга келиб тушган охирги буюртма 
(элемент)га биринчи бўлиб хизмат кўрсатилади. Мазкур кўринишдаги 
навбатни дастурлашда СТЕК деб номлаш қабул қилинган.