Адабиётлар

3-маъруза. Статик турдаги маълумотлар тузилмаси 
Режа: 
1. Тўплам тушунчаси ва унинг устидаги амаллар.
2. Массивлар ва улар устидаги амаллар.
3. Ёзувлар ва улар устидаги амаллар.
4. Жадваллар ва уларни эълон қилиш. 
Калитли сўзлар: статик тур, вектор, массив, ёзув, жадвал, калит, 
қўшма калит. 
1. Тўплам тушунчаси. 
Маълумки, тўплам тушунчаси билан қайсидир маънода мактаб 
даврларидан танишмиз. Тўплам математикада бошланғич, фундаментал
тушунчалардан бири бўлиб, элементлар мажмуасидан ташкил топади.
Таъриф. Тўплам бу бир турга тегишли бўлиб, такрорланмайдиган 
элементлар мажмуасидир. 
Тўплам базавий турга тегишли бўлган барча қийматларни қабул 
қилиши мумкин. Шуни эслатиб ўтиш лозимки, базавий 256 тадан ортиқ 
қийматни қабул қилмаслиги лозим. Шу сабабли тўпламнинг базавий тури 
byte, char ва улар орқали ҳосил қилинган турлар бўлиши мумкин.
Тўплам тури маълумотлари учун ажратилган байтлар сони: 
ByteSize = (max div 8)-(min div 8) + 1, бу ерда max ва min – тўплам 
базавий турининг юқори ва қуйи чегараси. 
 
Аниқ бир Е элементнинг байт рақами қуйидагича аниқланади:
ByteNumber = (E div 8)-(min div 8).
Тўпламни Паскал тилида эълон қилиш: 
var S : set of T
0
;
Тўплам устидаги амаллар: 
Қўшиш (тўпламлар йиғиндиси, A+B); 
Айриш (тўпламлар айримаси, A-B); 
Кўпайтмаси(A*B); 
Элементни тўпламга тегишли ѐки тегишли эмаслигини аниқлаш (a in 
A). 
2. Векторлар
Вектор – бу энг содда статик ва чизиқли тартибланган тузилмадир. Бу 
тузилмадаги элементлар орасидаги муносабат уларнинг қатъий кетма-кетлик 
кўринишида ифодаланишидир (қаранг, чизма).
Векторнинг ҳар бир элементи унинг вектордаги ўрнини аниқловчи 
(кўрсатувчи) ўзининг индексига эга бўлади. Индекслар бутун сон бўлганлиги 
туфайли улар устида бир неча амалларни амалга ошириш мумкин ҳамда 
мурожаатни мантиқий босқичида элементни тузилмадаги ўрнини аниқлаш 

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
мумкин. Векторнинг элементига мурожаат қилиш учун векторни номини ва 
элементнинг индексини кўрсатиш кифоя бўлади. 
Дастурда векторни эълон қилиш учун унинг номини, элементлар 
сонини ва уларнинг турини кўрсатиш лозим 
Масалан: 
var 
M1: Array [1..100] of integer; 
M2: Array [1..10] of real; 
Вектор элементларнинг барчаси фақатгина битта турга тегишли 
маълумотлардан иборат ҳамда уларнинг сони олдиндан аниқ бўлиши лозим.