O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

Boshqarishning mehnat unumdorligi o„sishi omillaridan foydalaniladigan 
tashkiliy-iqtisodiy metodlari.
Bozor turidagi iqtisodiyotga o‗tish boshqarishning 
mehnat unumdorligini o‗stirishga qaratilgan an‘naviy yondashuvlarini qayta ko‗rib 
chiqishni talab etadi. Ushbu sohada fan va amaliyot orqali ko‗p yillar davomida 
nimalar to‗plangan bo‗lsa, hammasining ijobiy va salbiy tomonlarini xolisona 
baholash zarurdir. Ishlab chiqarishni faqat uning texnik-iqtisodiy mazmuni jihatidan 
ko‗rib chiqilishini butunlay maqsadga muvofiq deb bo‗lmaydi. 
Ishlab chiqarishning texnik-iqtisoddiy mazmuni ishlab chiqarishning omillari 
bilan bog‗liqlikda aniqlanadi. Texnologiyalar, texnika, materiallarning oshib 
borayotgan imkoniyatlari mehnatni, ishlab chiqarishni va boshqarishni tashkil etish 
ta‘siri ostida amaliyotga tadbiq etiladi. Mehnat faqat shundagina samarador bo‗ladiki, 
qachonki, uning tashkil etilishi ishlab chiqarish va boshqarishning kompleks tarzda 
tashkil etilishi bilan birgalikda amalga oshirilsa, lekin bu shart har doim ham 

---

~ 117 ~ 
bajarilavermaydi. Ishlab chiqarishni tashkil etish – bu, mohiyatiga ko‗ra, mehnatning 
moddiy elementlarining funksiallashuvini ta‘minlash bo‗lsa, boshqarishni tashkil 
etish esa – mehnat munosabatlarining funksialla-shuvidir. Kompleks tashkil etilgan 
mehnat faoliyatini ish joyiga, struktura birligiga va butun korxonaga qo‗llash juda 
zarurdir: bu mehnatni tashkil etishning tor tushunchasidan texnologik faoliyatga 
o‗tish demakdir.
Hozirgi vaqtda yangi ishga tushirilayotgan ob‘yektlarning hammasi ham 
texnik-texnologik parametrlar bilan uzviy bog‗langan mehnat, ishlab chiqarish va 
boshqarishni tashkil etishning puxta tayyorlangan loyihalariga har doim ham ega 
bo‗lavermaydi. Shu sababli mehnatni va ishlab chiqarishni boshqarishning tashkil 
etilish darajasi hamda bir xil sharoitlarda ishlayotgan, aynan bir xil jihozlar 
(dastgohlar)da bir xil mahsulotlarni ishlab chiqaradigan korxona ishchilarining soni 
tez-tez bir-biridan sezilarli ravishda farq qilib turadi. 
Inson omilini faollashtirish va fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish – bu 
muvozanatlashuvchanlik va ishlab chiqarish omillari dinamik rivojlanishining o‗zaro 
bog‗langan muammolaridir. Ushbu muammo nazariy jihatdan yaxshi ishlab 
chiqilmagan. 
Ijtimoiy omillarning rolini kuchaytirishni hisobga olmasdan turib mehnat 
samaradorligi muammosini echish mumkin emas. Faqat shuni inobatga olgan 
vaziyatdagina ikkita o‗zaro bog‗langan masalalarning maqbul yechimlarini topish 
mumkin bo‗ladi: yuqori natijaga ega bo‗lgan ishlab chiqarish va tovarlar hamda 
xizmatlarning raqobatbardoshligi ta‘minlanadi va shu bilan bir vaqtning o‗zida har 
bir ishchi – xodimga tegishli ijtimoiy kafolatlarni taqdim etish yo‗li bilan ishchi–
xodim-larning ishlab chiqaruvchanligini kengaytirishga erishish mumkin. Mehnatni 
gumanizatsiyalashtirish inson mehnati mazmunini aniqlashda uning ustuvor qadr-
qimmati tan olinishi, yangi texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari, atrof-
muhitni muhofaza qilish sharoitlarini belgilab beradi. Ulardan oxirgisi, ya‘ni atrof-
muhitni muhofaza qilish ayniqsa qurilish ishlab chiqarish sohasida juda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Mehnatni juda ham tor darajadagi bo‗limlarga ajratishga 
mutlaqo yo‗l qo‗ymaslik kerak, ishchi –xodimlarga mehnat funksiyalarini 
kengaytirish uchun keng imkoniyatlar taqdim etish, kasblarni qo‗shish, boshqaruvda 
ishtirok etishlarini, texnologiyani insonga va insonni texnologiyaga o‗zaro 
adaptatsiyalashni ta‘minlash zarur. 
Bozor munosabatlari sharoitlarida yuqoriprofessional ishchi-xodimlarni jalb 
etishning egiluvchan shakllarini ta‘minlash taqoza etiladi. Har bir ishchi-xodimni 
nafaqat uning professional sifatlari nuqtai-nazaridan, balki uni insonga xos bo‗lgan 
indivudial fazilatlar va ehtiyojlar bo‗yicha ham baholash alohida muhim ahamiyat 
kasb etadi. SHunday qilib, mehnat faoliyatini tashkil etishni mehnatning ichki 
bozorida shakllanayotgan personaldan ajratib bo‗lmaydi. 
Korxonada mehnat faoliyatini tashkil etish yuqori tashabbuskorlik va faollik 
darajasiga ega bo‗lgan va o‗zining ishi uchun har qanday xavf-xatarga yuz tutadigan 
ishchi-xodimlari bilan ajralib turadigan tadbirkorlikning rivojlanishi bilan uzviy 
bog‗langandir. 

---

~ 118 ~