Buxoro davlat universitetining

metin
(o‘zb.)— 
nikotin
> 
nikot.n
(rus.), 
ovsin
(o‘zb.) 
apelsin > apelsin 
(rus) kabi. 
8.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan bir bo‘g‘inli so‘zlarda «u» unlisi 
o‘zbek tilidagi «u»dan cho‘ziqroq va kuchliroq talaffuz etiladi. Qiyos 
qiling: 
dud
(o‘zb.) — 
dub
> 
du:b
(rus), 
pul
(o‘zb.)— 
puls
> 
puls
(rus.), 
tush
(o‘zb.)— 
tush
> 
tir
(rus.) kabi. 
9.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning urg‘uli 
bo‘g‘inida «u» unlisi o‘zbek tilidagi «u»dan ancha cho‘ziq va biroz 
yo‘g‘onroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
bunda
(o‘zb.) — 
budka
(rus.), 
mangu
(o‘zb.) — 
mangusta
(rus.), 
mavzu
(o‘zb < arab.) — 
meduza
(rus.) kabi. 

---

80 
10.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning 
urg‘usiz bo‘g‘inidagi «u» qisqa talaffuz qilinadi, ammo o‘zbek tilidagi 
«u» ayni shu fonetik pozitsiyada ruscha «u»dan ham qisqaroq bo‘ladi. 
Qiyos qiling: 
dushman
(o‘zb.) — 
turbina
(rus.), 
muzday
(o‘zb.) — 
muzey
(rus) kabi. 
11.
So‘z boshidagi berkitilmagan, urg‘usiz bo‘g‘inda «u» 
unlisi ruscha so‘zlarda yo‘g‘onroq, o‘zbekcha so‘zlarda ingichkaroq 
(yumshoqroq) talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
uklad
(rus.) — 
uxlamoq
(o‘zb.), 
vizual
(rus.) — 
uzum 
(o‘zb.) kabi. 
12.
Ruscha leksik o‘zlashmalarda «u» unlisi yumshoq 
undoshdan so‘ng o‘ta ingichka (old qator unli tarzida), qattiq 
undoshdan so‘ng esa yo‘g‘on (orqa qator unli tarzida) talaffuz 
qilinadi. Qiyos qiling: 
abajur va manikur, ultimatum va kostyum, plug 
va salut 
kabi. Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarda yumshoq 
undoshdan keyin kelgan «u» o‘zbekcha «u» dan ham ingichkaroq va 
yumshoqroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
burro
(o‘zb.) — 
byuro
(rus.) kabi. 
13.
Ruscha leksik o‘zlashmalarning urg‘usiz bo‘g‘inidagi «e» 
unlisi o‘zbekcha «e» dan ancha tor («i» ga yaqin) talaffuz etiladi: 
telefon
> 
tilifon, televizor
> 
tilivizor, adres
> 
adris
kabi. 
14.
Rus tili orqali o‘zlashgan so‘zlarda «a» unlisi o‘zbekcha 
«a» dan yo‘g‘onroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
kana
(o‘zb.) — 
kanal
(rus.) kabi. 
15.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlardagi o‘rta keng, 
lablangan «o» unlisi urg‘uli bo‘g‘inda o‘zbek tilidagi o‘rta keng, 
lablangan «o‘» dan kengroq talaffuz etiladi. Qiyos qiling: 
ton
(rus.) — 
to
‘
n
(o‘zb.), 
tok
(rus.) — 
to
‘
k
(o‘zb.), 
tort
(rus.) — 
to
‘
rt
(o‘zb.) kabi. 
Urg‘usiz bo‘g‘inda esa ruscha «o» reduksiyaga uchrab, o‘ta 
kuchsizlanadi va «qisqa «i» yoki «a» tarzida talaffuz qilinadi: 
traktor
> 
traktir, samolyot > samalyot 
kabi. 
16.
Jonli tilda «r» bilan boshlangan arabcha, forscha va ruscha 
so‘zlarning boshida bir «o‘» tovushining orttirilishi ancha keng 
tarqalgan: 
ro
‘
za
> 
o
‘
raza
, 
rus > o
‘
ris
, 
ro
‘
mol
> 
o
‘
ramol
kabi. Adabiy 
talaffuz me’yori sifatida 
ro
‘
za, rus, ro
‘
mol 
shakllari saralangan. 
17.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarning oxirida lab-tish «v» 
undoshi jarangsiz «f» tarzida talaffuz qilinadi: 
aktiv
> 
aktif, passiv
> 
passif, ustav> ustaf kursiv
> 
kursif
kabi; «v» ning jarangsizlanishi so‘z 

---

81 
ichidagi assimilyativ holatda ham yuz beradi: 
avtomat
> 
aftomat, 
stavka
> 
stafka 
kabi. Bunday talaffuz adabiy til uchun me’yor 
sanaladi, ammo o‘zbek tilining o‘z so‘zlarida qo‘llanadigan lab-lab 
«v» undoshi so‘z oxirida ham, jarangsiz undosh ta’sirida ham «f» ga 
o‘tmaydi: 
ov, birov, ovqat, shavkat 
kabi. (Bu holat ham orfoepik 
me’yor sanaladi). 
18.
Rus tilidan o‘zlashtirilgan so‘zlarning ko‘pchiligida urg‘u 
erkin bo‘ladi, bu hol o‘zbek adabiy tili va talaffuziga ham singib 
bormoqda: 
atlas, trolleybus, tramvay 
kabi. 
19.
O‘zbek tilidagi urg‘u asosan so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga 
tushadi, ammo ayrim o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u so‘zning oldingi 
bo‘g‘inlarida bo‘lishi ham mumkin: 
hamma, jami, hamisha, afsuski 
kabi. Bunday holatlardan xabardor bo‘lish adabiy talaffuz 
me’yorlariga amal qilish imkonini beradi. 
Xullas, 
o‘zbek tili tovushlarining akustik, artikulatsion 
xususiyatlari, tasnifi va tavsifi, ularning miqdoriy, fonologik xossalari; 
rus tili tovushlari bilan qiyosiy izohi, orfoepiyasi va orfografiyasi, 
ishlatilish marotabasi haqidagi qisqacha ma’lumotlar shulardan iborat.