Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

Shulluktepa 
- Qarshi vohasidagi o‘rta asrlarga oid yirik qo‘hna 
shahar. 
Hozirgi 
Qarshi 
shahridan 
8 
km 
shimoliy-g‘arbda, 
Qashqadaryoning chap qirg‘oqlariga yaqin yerda joylashgan. 
Ko‘pchilik tadqiqrtchilar tomonidan qadimgi Nasaf shahri xarobasi 
ekanligi e’tirof etiladi. 
Shulluktepa 1883 -yilda rus arxeologlari V.V.Krestovskiy, 1895 
va 1910 -yillarda B.I.Litvinov, 1910 -yilda D.I.Logofet tomonidan 
tekshirilib, umumiy ma’lumotlar to‘plangan. Bu tadqiqotchilar arab 
geograflari asarlarida qayd etilgan Nasaf shahri aynan shu yerda 
joylashganligi haqidagi fikrni ilgari surganlar. 1916 - yilda 
sharqshunos L.A.Zimin birinchi bo‘lib Shulluktepada arxeologik 
tadqiqotlar o‘tkazgan. Keyinchalik bu yodgorlikda S.K.Kabanov, 
M.V.Masson, B.D.Kochnev, V.A.Pirin, M.X.Isomiddinov kabi 
arxeolog olimlar tadqiqot ishlari o‘tkazganlar. Ushbu tadqiqotlar 
natijalarining ko‘rsatishicha, Shulluktepa o‘rnida milodiy III - IV 
asrlarda dastlab uncha katta bo‘lmagan istehkom bunyod etilib, V - 
VI asrlarda qal’a (150x80) va uni o‘rab turgan shahriston 
shakllangan. VI - VIII asrlarda esa shahriston qalinligi 15 m bo‘lgan 
devor bilan o‘rab olingan.
Arablar istilosi va unga qarshi ko‘tarilgan qo‘zg‘olonlar 
oqibatida Naxshab shahri (Zahhoki Moron) asta-sekin vayronaga 
aylangach, IX asrdan boshlab quyi Qashqadaryodagi shaharsozlik 
markazi Shulluktepa o‘rnida rivojlanadi. 200 ga maydonni egallagan 

---

59 
bu yangi shahar arab manbalarida Nasaf deb atala boshlangan. X - 
XII asrlarga oid arab geograflari (Ibn Xurdodbeh, Istaxriy, Ibn 
Havqal, Muqaddasiy, Sam’oniy) asarlarida ushbu ko‘hna shahar 
qal’adan tashqari shahriston va rabodga ega ekanligi, shahar 
o‘rtasidan daryo oqib o‘tishi, shaharning 4 darvozasi borligi qayd 
etiladi, ayrim bosh ko‘chalarning nomlari tilga olinadi. 
Shulluktepada 
olib 
borilgan 
tadqiqotlar 
shahar 
Movarounnahrning ichki va tashqi iqtisodiy savdo aloqalarida faol 
ishtirok etganligini ko‘rsatadi. Shulluktepa (Nasaf) orqali ilk va 
rivojlangan o‘rta asrlarda Eron va Xurosonning savdo shaharlarini 
Samarqand, Choch vohasi va Farg‘ona vodiysi bilan, Buxoroni 
Termiz, Balx va Hindistonning savdo markazlari bilan bog‘lovchi 
tranzit savdo yo‘llari o‘tishi bu shahar rivojiga katta ta’sir 
ko‘rsatganligini qayd etish mumkin. 
Mo‘g‘ullar bosqinidan so‘ng shahar xarobaga aylanadi va uning 
xarobalari keyinchalik Shulluktepa nomi bilan atala boshlanadi. 
Shahrisabzda 20 ga yaqin tarixiy me’moriy yodgorlik saqlanib 
qolgan. Temuriylar davrida qurilgan Oqsaroy qasrining peshtoq 
devori, Dor us-Siyodat va Dor ut-Tilovat majmualari, Ko‘k Gumbaz 
masjidi, Gumbazi Sayidon, Shamsuddin Kulol maqbarasi (Amir 
Temurning piri), Jahongir maqbarasi, Hazrati Imom masjidi, 
shuningdek, Chorsu bozori (XVI asr), Chubin madrasasi (XVI asr), 
Abdushukur Og‘aliq (XIX asr), Eshonpir (XIX asr), Kunduzak 
masjidlari kabi me’moriy obidalar saqlanib qolgan.