Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

Do‘rmontepa
miloddan avvalgi III asr milodiy XIII asr boshlariga 
to‘g‘ri keladigan qadimgi shahar bo‘lib, mo‘g‘ullar tomonidan vayron 
qilingan. Samarqanddan 2 farsax (12 - 14 km) narida, Pastdarg‘om 
tumanida. Umumiy maydoni 25 ga. Ikki qism -shahriston I (ark bilan 
birga) va shahriston II dan iborat. Shahriston I ning maydoni 16 ga, 

---

72 
shahriston II niki 6 ga bo‘lib, ark tarhi 115x110 m ni tashkil etadi. 
Do‘rmontepa Samarqandni Buxoro bilan bog‘lagan Buyuk ipak 
yo‘lida joylashgan va savdo karvonlari uchun muhim qo‘nimgoh 
vazifasini o‘tagan. Tarixchi va arxeologlar uni o‘rta asr yozma 
manbalarida qayd etilgan Xoxsar (Yoqut al-Hamaviy asarlarida - Al-
Xoxasro) deb hisoblashadi. Do‘rmontepa XIII asr boshida mo‘g‘ullar 
tomonidan vayron qilingan. 
5.3.Хitoy va arab geograflari Samarqand haqida 
Umumiy miqyosda qaraganda, Samarqand atamasi bilan 
ataladidan joylar ko‘p. Jumladan: Mo‘g‘ilistonda XIII asrda 
Samarqand degan shahar bo‘lgan, Boburning tog‘asi Ulug‘bek 
Afg‘onistondagi 
bir 
qishloqni 
Samarqand 
deb 
atagan, 
Qozog‘istondagi Temirtov shahri XX asirning 40-yillariga qadar 
Samarqand deb atalgan, aynan shu yerda Nura daryosi bo‘yida 
Samarqand suv ombori qurilgan, Farg‘ona viloyatining Bog‘don 
tumanida Samarqand nomi bilan atalgan qishloq mavjud, Surxondaryo 
viloyatining Sariosiyo tumanida Bog‘i Samarqand qishlog‘i bor, 
Turkiston tog‘ tizmasida Samarqand cho‘qqisi bor.
Haqiqatga yaqin bo‘lgan ilmiy qarash Samarqand Buyuk ipak 
yo‘lida chorraha vazifasini o‘tagani uchun uni “Chorahadagi shahar” 
arab manbalarida “Smirig‘” chorraha mazmunini beradi deb atashgan. 
Samarqand jahon shaharsozligi tarixida chuqur iz qoldirgan 
qadimiy maskanlardan biri hisoblanadi. Miloddan avvalgi 1- ming -
yillikning o‘rtalaridan to XVII asr boshlarigacha Samarqand Sug‘dning 
mamuriy markazi bo‘lga. Samarqand shahrining nomi bilan bog‘liq 
ko‘pdan-ko‘p afsona va rivoyatlar tarixi saqlanib qolgan. O‘rta asrlarda 
yaratilgan asar “Kitab fi-qand at tarixi Samarqand” - Samarqand 
tarixining qand kitobi shaharga bag‘ishlangan bo‘lib, qisqartirilgan 
nusxa-“Kichik qandiya” bizgacha yetib kelgan.Unda Samarqandning 
afsonaviy hukmdori Shamar ibn Xoris haqida bo‘lib,u bu yerda o‘z ismi 
bilan atalgan “Samarkad” degan shahar barpo etadi. Keyin bu nom 
Samarqand bo‘lib o‘zgarib ketgan. Kitobda Samar haqida afsona bayon 
qilingan.Samar shahar atrofida bir go’zal joyni topgan bu joy serhosil 
yer bo‘lgan. 
Arab tarixchisi at-Tabariy “Payg‘ambarlarga va podshohlar tarixi” 
kitobida shaharga shoh Samar asos solganligi,”qand” esa bu joylarda 
yashagan turk aymog‘i ekanligini aytgan. Samariyayning sankskritcha 
uchrashuv joyi, savdogarlar yig‘iladigan joy tarzida talqin qilingan. 

---

73 
Mahmud Qashqariy fikricha shahar “Semizkent”,ya’ni “semiz boy” 
shahar ma’nosini anglatadi. 
Xitoylik VII asda yashagan Syan Szyan o‘z kundaligida: 
Samarqand yerlari bepoyon, semiz va unimdor bo‘lib, gullar meva-
chevalarga serob. 
X asr taniqli arab geografi Istaxriy Sharqning juda ko‘p 
mamlakatlari bilan yaqindan tanishgan. Samarqandni “Alloh yaratgan 
eng suyukli yurtlardan biri”, “Yer yuzidagi rohatbaxsh joy” deb 
ta’riflaydi. 
At-Tabariy esa Samarqandni “musulmon amirlarning bog‘i” 
sifatida ulug‘lagan. 
XII asr tarixchisi Idrisi fikricha: “Samarqandliklar qalbi g‘o‘zalikka 
oshno”, Jahonni bezaydigan mo‘jizalarni yaratishga qodir ustalar 
ko‘pligi yozilgan. 
XV asr ozarbayjon geografi Abdurashid al-Bakuviy Samarqandni 
ko‘rgach, Yer yuzida bu shahardan yaxshiroq,yoqimliroq o‘zga bir 
maskan yo‘q,- deb yozgan. 
Samarqand shimoliy chekkasida 200 gektardan katta maydonda 
tepaliklar yastanib yotibdi. Bu tepaliklarni mahalliy aholi Afrosiyob 
nomi bilan ataydi. Qadimiy Samarqand shahi hayoti paydo bo‘lgandan 
to mo‘g‘ullar bosqinigacha g‘o‘zal bo‘lgan. 
O‘zbekiston Respublikasi FA Arxeologiya instituti xodimlari 
fransuz olimlari bilan parallel shahar xarobalarini o‘rgandilar. Qazishma 
ishlari Samarqanddan 30 km shimoliy-g‘arbda joylashgan