Samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi roʻyxatga olindi

Bolalar adabiyotining o`ziga xos xususiyatlari. B
olalar uchun ham,kattalarga 
bo`lgani singari, inson va jamiyatga, tabiatga daxldor barcha mavzularda ijod etish mumkin. 
Bolalar va kattalar adabiyotlari o`rtasidagi bunday mushtaraklik zamirida ular orasidagi 
farqni oydinlashtiruvchi xususiyat ham mavjud. Bu farqli xususiyat mohiyatini 

---

41 
A.A.Makarenko bolalar uchun yozayotganda 
nima haqda yozish emas, balki qanday qilib 
yozishning muhimligida
deb ko`rsatgan edi. Aytaylik, kattalar turmushining murakkab 
qirralarini ifodalovchi asarlarni bolalar o`qishi man` qilingani holda xuddi shunday mavzuda 
bolalarbop qilib yozilgan Q.Muhammadiyning «Qo`ng`izoy bilan Sichqonboy» she`riy 
adabiy ertagi tipidagi asarlarni bolalar o`qishiga tavsiya etiladi. Bunda muddao shundaki, 
bolalar adabiyoti ijtimoiy ong shakli sifatida bolalarning borliqqa qarashlarini, voqealarni 
baholashda esa, o`zlarigagina xosliklarini, demakki, navqiron avlodning borliqqa estetik 
munosabatlarini ifodalaydi. 
 Bolalar adabiyoti-ikki yo`nalishli adabiyotdir
.
U bolalarga muljallangan ekan, avvalo, 
shularning adabiyoti. Shu bilan birga kattalarning, demakki, ota-onalarning ham adabiyoti
hisoblanadi. Chunki bolalar adabiyoti xalq axloqiy qarashlarini badiiy aks ettiruvchi 
pedagogik xrestomatiyadir. Bu jihatdan buyuk ertaknavis H.K.Andersenning tubandagi fikri 
diqqatga sazovor: «Men nafaqat bolalar uchun, balki kattalar uchun yozayotganimni ham 
doim esda tutaman». Bolalarni ertaklarning fabulasi hammadan ko`proq qiziqtirsa, kattalarni 
ularga singdirilgan g`oya qiziqtiradi». Chindan ham bolalar uchun asar syujeti muhim, shu 
syujet qancha qiziqarli bo`lsa, bolalar uni shunchalik zavqlanib o`qiydilar. Kichkintoylar 
asar g`oyasini ilg`ab olishga qiynaladilar. Chunki u yoki bu asar g`oyasini ilg`ab olmoq 
uchun o`sha asar qaysi zamonda yozilgani va unda ifodalangan tarixiy sharoit xarakterini 
bilish, demakki, asarni davr kontekstida o`qib-o`rganish zaruriyatga aylanadi, bu murakkab 
jarayon, kichkintoylarning imkoniyatlari esa uni hazm qila olmaydi. Chunonchi, Sharl 
Perroning mashhur «Qizil shapkacha» ertagi har qancha sodda va quvnoq syujet asosida 
qurilgan bo`lmasin, ham bolalarni, ham kattalarni qiziqtirgani holda unda ifodalangan «Qizil 
shapkacha» li go`zallarni (qizil shapkacha-go`zallik ramzi, unda francuz qizlarining 
umumlashma obrazlari ko`zda tutilgan) francuz burjuaziyasining shahvoniyatparastligidan 
(Bo`ri qiyofasida fahshga mukkasidan ketgan burjuylar ko`zda tutilgan) ogohlantirishdan 
iborat g`oyani faqat asar ijod etilgan tarixiy davr mantiqidan uqa olgan kattalargina 
ilg`ashlari mumkin. Shu ma`noda bolalarga mo`ljalangan badiiy asar, avvalo, hammabopdir. 
Bunda hammaboplik mohiyatini V.G.Belinskiy shunday ta`riflagan edi: «...bolalar uchun 
kitob yozish kerak va zarur, biroq bolalar uchun shunday yaxshi va foydali asarlar yozmoq 
zarurki, ular kattalarni faqat bolalarga atalganligi tufayligina emas, balki chinnakam badiiy 
asar sifatida hammaga mo`ljalanganligi bilan qiziqtira olsin».
Bolalar adabiyotida voqelik bolalarga badiiy tafakkur sintezining natijasi tarzida 
tasvirlanadi. Bunda tasvirning o`ziga xos jihatlari, asosan, quyidagilardan iborat: 
a)