9-mavzu. Veterinariya madaniyati va uning muommolari Madaniyat

9-mavzu. Veterinariya madaniyati va uning muommolari


Madaniyat — jamiyat, inson ijodiy kuch va qobiliyatlari tarixiy taraqqiyotining muayyan darajasi. Kishilar hayoti va faoliyatining turli ko‘rinishlarida, shuningdek, ular yaratadigan moddiy va ma’naviy boyliklarda ifodalanadi. "Madaniyat" tushunchasi muayyan tarixiy davr (antik Madaniyat.), konkret jamiyat, elat va millat (o‘zbek Madaniyati), shuningdek, inson faoliyati yoki turmushining o‘ziga xos sohalari (mas, mehnat madaniyati, badiiy madaniyat, turmush madaniyati)ni izoxlash uchun qo‘llaniladi. Tor ma’noda " Madaniyat" atamasi kishilarning faqat ma’naviy hayoti sohasiga nisbatan ishlatiladi.
"Madaniyat" arabcha madina (shahar) so‘zidan kelib chiqqan. Arablar kishilar hayotini ikki turga: birini badaviy yoki sahroiy turmush; ikkinchisini madaniy turmush deb ataganlar. Badaviylik — ko‘chmanchi holda dashtu sahrolarda yashovchi xalqlarga, madaniylik — shaharda o‘troq holda yashab, o‘ziga xos turmush tarziga ega bo‘lgan xalqlarga nisbatan ishlatilgan.
O‘rta asr madaniyatining buyuk namoyandalari Abu Ali ibn Sino, Beruniy va boshqa shahar turmush tarzini jamoaning yetuklik shakli sifatida talqin qilganlar. M: Forobiy fikricha, har bir inson o‘z tabiatiga ko‘ra, "oliy darajadagi yetuklikka erishish uchun intiladi", bunday yetuklikka faqat shahar jamoasi orqaligina erishiladi. Uning ta’kidlashicha, "madaniy jamiyat va madaniy shahar (yoki mamlakat) shunday bo‘ladiki, bu mamlakatda har bir odam kasb-xunarda ozod, hamma babbaravardir, kishilar o‘rtasida farq bo‘lmaydi, har kim o‘zi istagan yoki tanlagan kasb-hunar bilan shugʻullanadi. Odamlar chin ma’nosi bilan ozod yashaydilar".
Insoniyatni asrovchi, mashaqatli va sharafli kasb egasi bo‘lgan veterinariya vrachining madaniyati boshqa kasb egalarining madaniyatidan yuqori va yuksak bo‘lishi shart va ajralib turishi zarur.
Veterinariya kasbi nafaqat o‘z mutaxassisligini chuqur bilishni, balki uning imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga yordam beradigan shaxsiy fazilatlarni ham talab qiladi. Albatta, hayotda har tomonlama ideal insonni uchratish qiyin. Shuning uchun veterinarning kasbiy faoliyati uchun foydali bo‘lgan individual psixologik fazilatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. 
Veterinariya mutaxassisi ko‘p qiyinchiliklarni yengishga tayyor bo‘lishi kerak. Chidamlilik, o‘z-o‘zini tarbiyalash unga ishning barcha bosqichlarida yordam beradi, kuchli irodali odam o‘z harakatlarini tartibga solishi mumkin.
Amaliy faoliyat ko‘pincha veterinariya vrachidan alohida cheklovni, o‘z-o‘zini nazorat qilishni, ya’ni kasbiy jasoratni talab qiladi. 
Har qanday kutilmagan hodisalarga yetarlicha tayyor bo‘lgan odamgina tavakkal qila oladi. U ishning oqibatlarini oldindan ko‘rishi, keyin uni amalga oshirish rejasini tuzishi, buning uchun zarur bo‘lgan hamma narsani o‘ylab ko‘rishi kerak. 
Albatta, veterinariya vrachi uchun jasorat va qat’iyat kerak, chunki u hayvonlarni davolashga harakat qilishga urinmasdan, darhol uni so‘yib yuboradi. Ammo bu fazilatlar ilmiy asoslangan bo‘lishi kerak va qabul qilingan qarorlarning natijalari oldindan taqdim etiladi.
Muvaffaqiyatsiz urinishlarni batafsil tahlil qilish kerak; ular kuchli irodali odamni kelajakda xavf-xatarlardan qochishga majbur qila olmaydi. 
Veterinariya vrachi har doim o‘zini nazorat qilishi, eng qiyin vaziyatlarda mustahkam turishi kerak, chunki hayvonning hayoti uning epchilligi, xotirjamligi, jasorati va voqealarni tezda tahlil qilish qobiliyatiga bog‘liq.
Aniqlik ko‘pincha veterinariya tomonidan aks ettirish uchun vaqt bo‘lmagan hollarda ko‘rsatiladi. Ammo shu bilan birga, shoshilinch va o‘ylamasdan qarorlarni istisno qilish kerak. Albatta, tibbiy jasorat tajriba bilan rivojlanadi. Talabalar o‘zlarini qat’iyatlilikka tayyorlashlari kerak, yosh mutaxassislar esa o‘z-o‘zini tarbiyalashlari kerak.
Ba’zan qarorsizlikka sabab veterinariya vrachining ahvoli, uning temperamenti, qo‘zg‘aluvchanligi kuchayishi va hokazo.
Ba’zida veterinariya vrachining qarorsizligi noaniq vaziyat, tashxisning murakkabligi, patologik jarayon bilan oldindan belgilanadi, kasallikning belgilari to‘g‘ri tashxis qo‘yish uchun asos bermaydi. Bu yaxshi qat’iyatsizlik, bu veterinariya vrachining ishonchidan, uning imkoniyatlariga ishonchidan, haqiqatni ochish istagidan dalolat beradi. Bunday odamlar kamdan-kam xato qiladilar.
To‘g‘ri, ba’zi veterinariya vrachlari, inson o‘z kuchini, bilimini, tajribasini ortiqcha baholaganda va ish jarayonida yuzaga kelgan qiyinchiliklarni kam baholaganda, ishonch va o‘ziga ishonchni chalkashtirib yuborishadi. 
Veterinariya vrachi ba’zan qiyin vaziyatlarda, hayvon xavf ostida bo‘lganida va tegishli qaror qabul qila olmaydi. Yosh veterinariya vrachlari ko‘pincha bunday vaziyatlarga duch kelishadi, ular o‘zlarining zaifliklarini tan olishadi va buni qiyin boshdan kechiradilar. Veterinariya vrachi qo‘rquvni yengib o‘tishi kerak va keyin kelajakda u o‘zini yuqori malakali mutaxassis sifatida ko‘rsatadi.
Veterinariya vrachi uchun noaniqlik unga qanday ta’sir qilishi ham muhimdir. Agar u doimo salbiy his-tuyg‘ularni uyg‘otsa, veterinariya vrachi hech qachon ishdan ma’naviy qoniqish his qilmaydi. Albatta, hatto tajribali mutaxassis ham xavfli vaziyatdan qo‘rqadi. Biroq, o‘zini nazorat qiladigan va xavfli vaziyatlarga allaqachon o‘rganib qolgan veterinariya vrachi ularni xotirjamroq qabul qiladi.
Veterinariya vrachiga kerak bo‘lgan yana bir xususiyat - hayvonlarga yordam berishga va kasalliklarning tarqalishini oldini olishga doimo tayyor. Ba’zan siz charchoqni, bezovtalikni unutishingiz va kasbiy burchingizni bajarish uchun safarbar bo‘lishingiz kerak. 
Hayvonlar jadval bo‘yicha kasal bo‘lib qolmaydi, ularga kechalari yordam berish kerak. Bundan tashqari, veterinariya vrachining hayvonlar kasalliklarining oldini olish bilan bog‘liq boshqa ko‘plab ishlari bor. Fermada tuberkulinizatsiyani yoki leykemiya yoki brutsellyozni tekshirish uchun qon olishni kechiktirish mumkin emas.
Kuchli irodali shaxsning asosiy belgilari: ishga xalaqit beradigan to‘siqlarni ataylab, maqsadli ravishda yengib o‘tish. Irodali inson har doim o‘zini tanqid qiladi. Va agar u o‘z harakatlarini tanqidiy baholay olmasa, bu o‘jarlikdir. Irodaviy sifatlar hayot davomida shakllanadi va insonning xarakterini boshqalarga qiyinlashtirmasligi kerak.
Erkinlikni tarbiyalash veterinariya vrachiga atrofdagilar bilan munosabatlarda yordam beradigan ichki madaniyatni rivojlantirishga yordam beradi. Agar kerak bo‘lsa, u o‘zida salbiy his-tuyg‘ularni yengishi, shaxsiy muammolarini yashirishi, kasal hayvonni tekshirishda ehtiyot bo‘lishi kerak. Vrachning yuksak madaniyatining ko‘rsatkichi - ko‘p ruhiy zo‘riqishsiz turli salbiy his-tuyg‘ularni yengish qobiliyatidir. Veterinariya vrachining ishi qiziqarli, lekin har doim ham uni alohida zavq bilan bajarish uchun yetarli emas. 
Xulq-atvor madaniyati o‘qitish va ta’limni o‘z ichiga oladi. Albatta, chuqur bilimsiz haqiqiy veterinariya madaniyat haqida gapirib bo‘lmaydi. Ammo bilimning o‘zi zarur ta’lim va madaniyatni ta’minlay olmaydi. Oliy ma’lumot diplomi har doim ham insonning yuksak madaniyati va aql-zakovatidan dalolat bermaydi. 
Veterinar ziyolilar a’zosi. Shunday ekan, siz nafaqat yaxshi mutaxassis, balki uchta asosiy tushuncha: ezgulik, haqiqat, go‘zallik kabilarni boshqaradigan madaniyatli, bilimli inson bo‘lishingiz kerak.
Xizmat odob-axloqi takabburlik va o‘zini o‘zi qadrlashning namoyon bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Kamtarlik insonni boshqalarga va o‘ziga bo‘lgan munosabati bilan tavsiflaydi. Kamtarlik - bu boshqalardan ko‘ra aqlli, qobiliyatli va yaxshiroq ko‘rinmaslik uchun o‘zini tutish qobiliyatidir. Bunday odamlarda o‘z-o‘zini tanqid qilish, yuqori talabchanlik rivojlangan. Ular ajralib turishni yoqtirmaydilar, o‘z ishlarida qahramonlik namunalarini ko‘rsatib, o‘zlari uchun hech qanday afzallik talab qilmaydilar.
Afsuski, bugungi kunda veterinariya vrachlari orasida bundaylar kam. Ba’zilar hatto kamtarlikni kamchilik deb bilishadi.
Axloqning oltin qoidasini keltirish o‘rinli bo‘lib, uni hamma, ayniqsa veterinariya vrachlari eslashlari kerak: siz bilan qanday muomala qilishni xohlasangiz, boshqalar bilan ham shunday qiling. Ushbu qoidaning umumiy insoniy mazmuni tenglik g‘oyasi bilan birlashtirilgan.
Noqulay mehnat sharoitlari, qoniqarsiz moddiy-texnika bazasi, u yoki bu masalaning yetarli darajada ilmiy asoslanmaganligi, tashkiliy murakkablik haqidagi veterinariya vrachining murojaatlari qanchalik salmoqli bo‘lmasin, ular hech qachon veterinariya vrachining kasallik tufayli yetkazilgan yo‘qotishlar uchun ma’naviy javobgarligini bartaraf eta olmaydi. Uning ishi hech qachon oddiy yoki oson bo‘lmagan, u doimo ko‘proq yoki kamroq fidoyilikni talab qiladi.
Majburiyat. Veterinariya vrachining xatti-harakatining o‘ziga xos xususiyati majburiyat bo‘lishi kerak. Har doim va’dalaringizni bajaring, o‘z vaqtida bo‘ling. Agar siz fermada yoki birovning uyida kasal hayvonning yonida bo‘lishni va’da qilgan bo‘lsangiz, belgilangan vaqtda kelishga harakat qiling, so‘z va ishning birligi veterinariya vrachi uchun muhim ma’noga ega.