Samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi roʻyxatga olindi

badiiy obrazning ham, voqelikning ham aniq-tiniqligi, ko`rimliligi.
Bu xususiyat 
bolalar tafakkurining predmetliligi, aniqligi va ko`rimlilikka asoslanishi natijasidir. 
K.Chukovskiyning «Ikkidan beshgacha» kitobida keltirilgan tubandagi misol,jumladan, 
xarakterlidir: Dashtni ilk bor ko`rgan bola uning qanday atalishini so`rasa, otasi «pusto`nya» 
deb javob beribdi. «Hech vaqosiz, ship-shiydon maydon» ma`nosidagi bu tushunchani bola 
idrok qilolmabdi. Chunki bu mavhum tushuncha bo`lganligidan bola uni anglashga qodir 
emasdi. Har qanday mavhumlik bola idrokiga, tasavvuriga sig`maydigan hodisadir. Buning 
ustiga otasi dasht deb atagan maydon har xil o`simliklar bilan qoplangan, ularning butalari 
yo erga yopishgan, yo erdan tikkasiga ko`tarilgan. Bola ularni ko`rib turibdi, shu zahotiyoq 
o`z tushunchasiga moslashtirib, analogiya usulida o`zicha so`z yasab, ko`rib turgan 
maydonini «kusto`nya»-«butazor», deb atabdi. Bola fikrlashiga xos bunday aniqlik va 
predmetlilik badiiy obrazning ham aniqligini, predmetlilik asosida ko`rimli va ko`zda 
chalinarli bo`lishini taqozo etadi. K. Chukovskiy e`tirof etganidek, bolalar uchun yozilgan 
har bir satr mazmuni asosida rasm chizish mumkin bo`lmog`i shart. G‘afur G‘ulomning 
«O‘ylashni o`rganamiz» she`rida eng mavhum hodisa ham o`yin shaklida o`ziga xos 
ko`rimlilik kasb etgan, shu vajdan bu she`r har bir kichkintoyni zavqlantira oladi, eng 

---

42 
muhimi, 
tushunarlidir. 
S.Jo`ra, 
Q.Muhammadiy, 
A.Muxtor, 
Sh.Sa`dulla,H.Nazir, 
X.To`xtaboev, T.Adashboev, S.Barnoev, M.A`zam, A.Obidjon va boshqalarning bolalarga 
atagan aksariyat asarlari ana shunday fazilatga ega. 
b
)Hikoya qilishda lirik yoki komik maylning kuchliligi
.
V.G.Belinskiy bolalar 
adabiyotining asosiy xususiyati-uning emotsionalligi, deb ko`rsatib, bolalar kitobi «samimiy 
hislarga to`lib-toshmog`i» lozimligini qayta-qayta ta`kidlagan edi. Hissiyotning samimiyligi 
faqat lirika uchungina emas, balki yumorga ham xos fazilatdir. Zotan, «quvnoq yumor», 
«beozor yumor» iboralari zamirida yumorga xos samimiyat tuyg`usi zuhur topgandir. 
N.G.Chernishevskiy ana shularni hisobga olib, bolalarga mo`ljallangan badiiy asarda «O, 
qanday dahshat?!» yoki «Bay-bay, muncha yaxshi!» YOinki, «Ey, muncha kulgili!?» 
kayfiyatlarini qo`zg`ovchilik alomatlari bo`lmasa, yosh kitobxonlarni to`lqinlantira olmaydi, 
deb hisoblar edi. Ruhshunos olimlar o`tkazgan tajribalar ham bugungi kunda bolalar 
xotirasida lirik ko`tarinkilik yoki quvnoq yumorga sug`orilgan holda tasvirlangan voqealar 
mustahkam muhrlanishini, uzoqroq yashay olishini tasdiqladi. Zotan,hikoya qilishda lirizm 
qancha chuqur yoki yumor qancha yorqin va quvnoq bo`lsa, estetik ta`sirchanligi, 
hayajonbaxshligi ham shuncha chuqur va samimiy bo`ladi. G‘. G‘ulomning «Shum bola» 
asarini kulmay turib, o`qib bo`lmasligi siri shundadir. H.Nazirning «Yonar daryo», 
X.To`xtaboevning «Besh bolalik yigitcha» asarlarida lirik mayl ustun bo`lsa, «Sariq devni 
minib» va «Sariq devning o`limi» dilogiyasida, «Sehrgarlar jangi, yoxud, «shirin qovunlar 
mamlakati» romanida, shuningdek, Anvar Obidjonning quvnoq she`rlari, qissalari va 
pesalarida yumoristik ruhning ustuvorligi sezilarlidir. 
v)