G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

13.7. Ikkita tik stvol orqali orientirlash 
Ikkita tik stvol orqali yo‘naltirish bu yer osti bilan yer yuzasini bog‘lab, yer 
osti yo‘llarini direksion burchaklarini aniqlashdagi eng aniq usullardan biri 
hisoblaniladi.Yo‘naltirishning bu usulida ikkita stvoldan bittadan shovun tushiriladi
ya'ni yer yuzasidagi (A va B) nuqtalar kon ishlari gorizontiga loyihalashtiriladi.
Yer yuzasida (ASKMDV) teodolit yo‘li mahkamlanadi, bu yo‘l (A va V) shovun-
larga birlashtiriladi. Shu yo‘l ( KM) chiziqqa tutashtiriladi yoki (K va M) 
tayanch 

---

240 
13.14-rasm
- 
Ikkita tik stvol orqali yo`naltirish sxemasi
. 
punktlarini o‘z ichiga oladi bunda (KM) chiziqlarning koordinatalari va direksion 
burchaklari ma'lum. Kerakli o‘lchash ishlari tugatilgach hisoblash ishlari quyidagi 
tartibda olib boriladi:
1)(1-2) tomonning 1 minut aniqlikda direksion burchagi aniqlaniladi. 
2)Yer osti tomon uzunliklari, gorizontal burchaklar o‘lchaniladi. O‘lchash ishlari 
tugatilgach hisoblash ishlari o‘tkaziladi:
𝑡𝑔𝛼
𝐴𝐵
= (𝑌
𝐵
− 𝑌
𝐴
)(𝑋
𝐵
− 𝑋
𝐴
) (13.10)
𝐿
𝐴𝐵
=
(𝑌
𝐵
−𝑌
𝐴
)
𝑠𝑖𝑛𝛼
𝐴𝐵
=
(𝑋
𝐵
−𝑋
𝐴
)
𝑐𝑜𝑠𝛼
𝐴𝐵
(13.11) 
1) XA , XB, A1 va B1 shovunlar koordinatalari yer yuzasida qabul qilingan 
koordinatalar sistemasidan foydalanib topiladi 
2) XA, XВ,УA,УВ shovun koordinatalaridan foydalanib AВ chiziqning direksion 
burchagi aniqlaniladi. A va В shovunlar orasidagi masofa lchaniladi. 
3) A-1 chiziqni absissa o‘qi, A shovun koordinatasini nol deb qabul qilinib, shartli 
koordinatalr sistemasi bo‘yicha В1 shovunning koordinatasi aniqlaniladi. 
4) shovunlarning shartli koordinatalari yordamida teskari geodezik masala yechiladi. 
Shartli koordinatalar yordamida shovunlartning shartli direksion burchagini va 
nuqtalar orasidagi masofa quyidagi formulalar yordamida aniqlaniladi.
𝑡𝑔𝛼`
𝐴
1
𝐵
1
=
(𝑌
𝐵
1
− 𝑌
𝐴
1
)
(𝑋
𝐵
1
− 𝑋
𝐴
1
)
=
𝑦
𝐵
1
𝑥
𝐵
1
(13.12)

---

241 
Yer ostida shovunlar orasidagi uzunlik quyidagi formula orqali aniqlaniladi.
𝐿
𝐴
1
𝐵
1
=
𝑦`
𝐵
1
𝑠𝑖𝑛𝛼
𝐴
1
𝐵
1
=
𝑥`
𝐵
1
𝑐𝑜𝑠𝛼
𝐴
1
𝐵
1
(13.13)
O‘qlarning burilish burchagi yer yuzasida qabul qilingan shartli koordinatalar 
tizimi bo‘yicha aniqlanadi. 
𝛼 = 𝛼
𝐴𝐵
− 𝛼`
𝐴
1
𝐵
1
Dala o‘lchash ishlari va hisoblash ishlarini to‘g‘riligini shovunlar orasidagi masofa 
LA1 va LВ1 yer yuzasida joylashgan teodolit yo‘li natijalari bo‘yicha aniqlangan 
LA1sh va LВ1sh masofani solishtirish yo‘li bilan aniqlash mumkin.