G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 Yer osti teodolit yo‘llari punktlarini barpo qilish.
Yer osti teodolit yo‘llarini 
punktlarini barpo qilishdan avval, kon lahimlari holatini o‘rganib chiqib, punktlarni 
mahkamlanadigan joylar tanlanadi. Bu ishga rekognotsirovka qilish deyiladi. Kon 
lahimlaridagi punktlar ularning joyiga qarab va foydalanilishiga doimiy yoki 
vaqtincha belgilar bilan mahkamlanadi. Teodolit yo‘li punktlarini mahkamlash 
joyini tanlashda quyidagi umumiy talablarga rioya qilinadi: qo‘shni punktlarning 
o‘zaro ko‘rinishi, oraliq masofaning iloji boricha kattaroq olinishi, punktlarning 
uzoq muddat saqlanishi, o‘lchash ishlariga qulayligi va havsizligini ta’minlanishi. 
Doimiy belgilar bilan tayanch tarmoqlariga kiradigan doimiy punktlar 
mahkamlanadi. Ularni to‘liq saqlanishini ta’minlaydigan joylarga o‘rnatiladi. 
Bunday talabga odatda asosiy tog‘ jinslari orqali o‘tgan kapital lahimlargina javob 
beradi. Doimiy punktlarni kon bosimi bor yoki bo‘ladigan hududda joylashgan 
lahimlarda o‘rnatishdan ehtiyot bo‘lish kerak. Ularni stvol oldi maydonda, asosiy va 
uchastka kvershlaglarida, dala va asosiy transport shtreklarida va boshqa uzoq 
muddat xizmat qiladigan lahimlarda guruh qilib 3 – 4 tadan punktlar mahkamlanadi, 
bu gorizontal burchakni kontrol qilish imkoniyatini beradi. Doimiy punktlar bir – 
biridan 300 – 500 metr qilib o‘rnatiladi. Oraliq nazorat punktlar esa 50 metrdan kam 
qilmay o‘rnatiladi.
Doimiy punktlar lahimning poli yoki shiftiga mahkamlanadi. Punktlarning 
konstruksiyalari turlicha bo‘lishi mumkin (122-rasm).
a – lahim polida; 
b – lahim shiftida; 
d – yog‘och probkaga qoqiladigan marka (belgi). 

---

234 
13.10- rasm
.
Doimiy punktlar konstruksiyalari
Chizmada: а)lahim polida; b)lahim shiftida; d)yog‘och propkaga qoqiladigan 
marka ( 1 - po‘lat sterjen; 2 – mis probka; 3 – belgi). 
Lahim shifti mustahkam bo‘lmagan hollarda doimiy punktlar lahim poliga 
mahkamlanadi va uning tepa qismiga yog‘och krepga vaqtincha belgi qoqiladi. Bu 
belgi doimiy punktni o‘rnini topishga yordam beradi. 
Qator holatlarda doimiy punktlar lahim yoki devorga mahkamlanadi. Shuning 
uchun ularni doimiy biqin (devoriy) punktlar deyiladi. Ularning konstruksiyalari