P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

ionosfera 
yoki 
termosfera
qavati joylashgan. U ning balandligi yerdan 200-300 km.gacha 
boradi. Bu yerda haro rat yana ortib 1000°C atrofida bo'ladi. 
Ionosfera qavatidan keyin 
egzosfera 
qavati keladi. Uning eng 
yuqori chegarasi yer sathidan 2000 km .balandlikda joylashgan. 
Bu qavatning yuqori qismida atmosferaning asosiy tarkibi neytral 
vodoroddan, proton va elektronlardan tashkil topgan.
Eng toza havo okean suvlari ustidadir. Q ishloqlar ustida 
havodagi chang zarralari m iqdori okean yuzasidagiga nisbatan 
10 barobar, shaharlar ustida 35 barobar, sanoat korxonalari 
ustida 150 barobargacha ortiq bo'ladi. H avoning chang bilan 
ifloslanishi, asosan, yer sathidan 1,5-2 km. balandlikkacha 
kuzatiladi va quyosh nurlarini yozda 20 % ini, qishda 50 % ini 
tutib qoladi. Yerda hayotning davom etishi, asosan, havoning 
tozaligiga bog'liq. M asalan, inson ovqatsiz va suvsiz bir necha 
kun yashay olishi m umkin, ammo havosiz faqat 5 minutgina 
yashaydi. Bir kishi kuniga 1 kg ovqat va 2 litr suv iste’mol qilib, 
25 kg havoni nafas olish uchun sarflaydi.

---

Toza havo faqat inson uchungina emas, balki hayvonot va 
o 'sim lik dunyosi uchun, shunin g d ek, a n tib io tik la r, yarim
o ‘tkazgichlar, yuqori aniqlikka ega bo ‘lgan o'lchov asboblari 
ishlab chiqaradigan sanoat tarm oqlari uchun ham zarurdir. 4- 
jadvalda atm osfera havosining gaz tarkibi, hajmi va massasining 
1995 yilga q a d a r b o ‘lgan h o la ti t o ‘g ‘risid a m a ’lu m o tla r 
keltirilgan.
4-jadval
A tm osfera havosining tark ib i (1 9 6 5 -1 9 9 5 -y illar davom ida havo 
ta rk ib ig a antropogen t a ’s irla r ham hisobga olingan.
M anba: G ro w -H ille d )
G a z la r n o m i
H ajm i bo^yicha, %
M assasi b o 'y ic h a , %
A zot
78.01
75.53
K islorod
20.95
23.14
A rgon
0.93
1.28
K arbonat angidrid
0.036
0.051
N eon
1.8*10 '3
1.25*10°
G eliy
5.24*1 O'4
7 .24*10 '5
M etan
1.7*10-'
9.41*10 '5
K ripton
1.14*1 O'4
3,3*1 O'4
A zot oksidlari
5* 10’5
7.6*10‘5
K o'rinib turibdiki, ushbu gazlardan ikkitasi hajmi bo'yicha 
asosiy tarkibni hosil qiladi. Bulardan azot 78% ni, kislorod esa 
21% ni tashkil qiladi. Bu gazlarni m akrogazlar deb atash qabul 
q ilin g an . B u la rd a n tash q ari h avo ta rk ib id a 1 % a tro fid a
m ikrogazlar deb ataluvchi gazlar ham mavjud. M ikrogazlarga 
uglerod q o ‘sh oksidi(S02), uglerod oksidi, ozon, suv bug‘lari, 
m etan, amm iak, azot oksidlari va boshqalar kiradi.