Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

ҲОЗИРГИ ШАРОИТДА МАСОФАДАН ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА 
МОБИЛ ҚУРИЛМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АҲАМИЯТИ 

Мирзаев Д.А., Темирова Д.Х., ТАТУ 

 
―Мобил таълим‖ атамаси 15 йилдан бери мавжуд. Ушбу атама нафақат 
масофадан ўқитишни, балки ―ҳар қандай жойда ва ҳар доим‖ ўрганишни 
белгилайди.
―m-леарнинг‖ни 
амалга 
ошириш 
учун 
дастлаб 
ноутбуклардан 
фойдаланилган, аммо ҳозирда талабаларнинг мобил қурилмалари (телефонлари 
ва планшетлари) ва уларга тегишли дастурий таъминотдан (ДТ) фойдаланиш 
анча қулай бўлиб, уларни тарихий нуқтаи назардан уч турга бўлиш мумкин: 
веб-сайтлар; мобил қурилмалар учун дастурлар; мессенжерлар учун дастурлар 
(ботлар).
Веб-сайтдан фойдаланиш (мобил қурилмалар учун мослаштирилган) 
дастурни ўрнатмасдан ўқувчи учун керакли таркибни олиш, ўқувчи билан реал 
вақтда ўзаро алоқада бўлиш, дарс материалларини осонгина янгилаш ва турли 
хил мосламалар учун мос интерфейсни тақдим этиш имконини беради. Веб-
сайтлардан фойдаланувчига авторизация қилиш учун талабалар телефонининг 
IMEY SIM-карта маълумотлари ва биометрик сенсорлардан фойдаланиши 
мумкин. Албатта, бу фойдаланувчини телефонни бошқа шахсга ўтказиш орқали 
қалбакилаштиришни истисно этмайди, лекин фойдаланувчи номи ва паролни 
узатишга қараганда анча қулайроқ, айниқса талабаларнинг турли жойларида.
Мобил иловалардан фойдаланишнинг камчиликларига қуйидагилар 
киради:
-дастурни олдиндан ўрнатиш зарурати;

---

155 
-ўқув 
курси материалларини ўзгартирганда телефонда дастурий 
таъминотни ўз вақтида янгилаш зарурлиги;
- веб-сайт билан таққослаганда яратилишнинг катта мураккаблиги 
(нафақат Андроид ва IОS учун версиялар яратиш, балки қурилмалар 
экранларининг ҳар-хил ҳусусиятларини ва мобил операцион тизимларнинг 
турли хил версияларининг ҳусусиятларини ҳам ҳисобга олиш керак). 
Ҳам веб-сайтнинг, ҳам мобил илованинг умумий камчилиги бу 
ўқитувчининг 
(ҳатто 
виртуал) 
ҳам 
ўқув 
жараѐнидан 
бутунлай 
четлаштирилишидир. Талаба материални ўзи кўриб чиқади ва жавоб 
шаклларини тўлдиради. Шу билан бирга, талабанинг ҳам ўз имкониятларини 
юқори баҳолаши (ўқув материалининг осон бўлимларини тезда кўриб чиқиш, 
мураккабларини нотўғри тушуниши), шунингдек нотўғри ҳаракатларни ўз 
вақтида тузатмаган ҳолда ѐлғон билимларни шакллантириш мумкин.
Шунингдек, мулоқот қобилиятлари йўқолади, жамоада мулоқот қилиш. 
Экранда анимацион ўқитувчи характерининг киритилиши дастурий таъминот 
билан ўзаро алоқа жараѐнини секинлаштиради ва ҳатто безовта қилади. 
Мобил дастур билан таққослаганда мессенжер учун дастурлардан 
фойдаланиш фойдаланувчи учун анча осонроқ ва олдиндан ўрнатиш ва созлаш 
босқичларини талаб қилмайди. Ишлатилган дастурлар сонининг кўпайиши 
фойдаланувчига ҳеч қандай таъсир қилмайди, дастур 
белгилари
телефон 
экранида жой эгалламайди. Шу билан бирга, мессенжер дастури аллақачон 
фойдаланувчини идентификациялаш, маълумотларни хавфсиз узатишни 
таъминлаш, хабарномаларни юбориш учун етарли даражада ривожланган 
функцияларга эга; ишлаб чиқувчидан доимий ѐрдам ва янгиланишлар 
таъминланади.
Бундан ташқари, фойдаланувчи ва бот ўртасидаги алоқа жараѐни диалог 
форматига эга, бу ўқитувчи билан жонли мулоқот қилиш жараѐнига жуда 
ўхшайди. Бот тўлиқ инсон номига, ѐқимли фотосуратга эга бўлиши, алоқа 
жараѐнини 
диверсификация
қилиш, ҳазил элементларидан фойдаланиш 
имконини берадиган сунъий интеллектга эга бўлиши мумкин. 
Мессенжер дастури - бу талабанинг телефони ѐки планшетининг 
ўрнатилган аппарат имкониятларидан осонгина фойдаланиш имконини 
берадиган Андроид ѐки IOS учун дастур.
Ботлардан фойдаланишнинг камчиликлари, худди веб-сайтдаги каби, 
тармоқ уланишига бўлган эҳтиѐждир, аммо бу ҳолда фойдаланувчи ва бот 
ўртасидаги алоқа жараѐни тўлиқ тўхтамайди, чунки барча хабарлар мессенжер 
дастурининг серверида сақланади. Ушбу афзалликлар савдо-сотиқ, реклама, 

---

156 
фойдаланувчини об-ҳаво, валюта курслари ва бошқа кўплаб соҳалар тўғрисида 
хабардор қилишда ботлардан кенг фойдаланишга олиб келди. 
Афсуски, ботлардан фойдаланиш ҳанузгача тегишли дастурий 
таъминотнинг етишмаслиги билан чекланган таълим соҳасида кенг қўлланишни 
топмаган. Ушбу вазиятни яхшилаш учун муаллифлар талабаларни синовдан 
ўтказиш учун дастурий таъминот ишлаб чиқдилар. Бот ѐзиш учун мессенжер 
дастурини танлашда қуйидагиларни ҳисобга олиш керак:
-мессенжернинг талаба ва ўқув муҳитида тарқалиши;
-хабарчи функционаллиги; ботларни ѐзиш учун 
API 
мавжудлиги ва 
ривожланиши.
Изланишларга кўра мессенжерлар орасида етакчилар 
WhatsApp,
Viber ва 
Telegram, Telegramдан эса асосан 34 ѐшгача бўлган ѐшлар фойдаланадилар. 
WhatsApp ҳ
озирда дастурчилар учун расмий 
API
тақдим этмаслигини 
ҳисобга олиб, муаллифлар томонидан телеграм ишчи вариант сифатида 
танланган. 
Рўйхатдан ўтган фойдаланувчига ўқитувчи томонидан белгилаб 
қўйилган жорий тестни топшириш ѐки олдинги тест натижаларини кўриш 
имконияти берилади.
Ўқитувчи ўтиш учун битта тестни ҳам, бир гуруҳ тестларни ҳам 
белгилаши мумкин, талаба эса уларнинг ўтиш тартибини танлаш имкониятига 
эга. Ҳар бир тест саволида ҳам матн, ҳам график маълумотлар бўлиши мумкин.
Ҳар бир жавоб ўқитувчи томонидан белгиланадиган ўзига хос муҳимлик 
коэффицентига эга бўлиши мумкин, нотўғри жавоблар учун ―жарима‖ салбий 
коэффицентларига 
йўл 
қўйилади. 
Бизнинг 
фикримизча, 
―жарима‖ 
коеффицентларининг мавжудлиги жавобларни таҳмин қилиш қобилиятини 
сезиларли даражада ѐмонлаштиради. 
Мобил қурилмалар учун дастурий таъминот мослашувчан веб-сайт, 
мобил дастур, мессенжер иловаси технологияларига асосланган бўлиши 
мумкин. 
Тезкор хабарчилар учун дастурлардан фойдаланиш фойдаланувчи ишини 
юқори функционаллик ва ишлаб чиқилган дастурий таъминотнинг хавфсизлиги 
билан соддалаштиришга, ўқувчиларга қизиқишни оширишга имкон беради, бу 
телеграм мессенжерида талабаларни синовдан ўтказиш учун муаллифлар 
томонидан ишлаб чиқилган бот ѐрдамида ва университет билан талаба ўртасида 
доимий алоқани сақлашга имкон беради.