Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

 
МУЛЬТИМЕДИАЛИ ЎҚУВ КУРСЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ 
БОСҚИЧЛАРИ ВА УЛАРНИ ЎҚУВ ЖАРАЁНИДА ҚЎЛЛАШ 
 
Мусахаджаева И.А., Сабурова Н.Р., ТАТУ
Мультимедиа воситалари асосида талабаларга таълим бериш ва 
кадрларни кайта тайѐрлашни йўлга қўйиш ҳозирги куннинг долзарб 
масаласидир.
Мультимедиа бу информатиканинг дастурий ва техникавий воситалари 
асосида аудио, видео матн, графика ва анимация эффектлари асосида ўқув 
материалларини ўқувчиларга етказиб беришни мужассамланган холдаги 
кўринишидир.
 
Бу ягона алоқа тизимнинг асосий тадбиқ йўналишлари 
қуйидагилардир: видеоконференция, видео ва аудио маълумотларни узатиш. 
Талабаларни ахборот-коммуникация технологияларини қўллаш асосида 
ўқитиш янги таълим стандартига айланмоқда. Компьютерда ўқитиш тизимлари 
видеокассеталарда ахборотлар кетма-кет жойлашган курсларга нисбатан кенг 

---

57 
имкониятларга эга. Яъни, талаба ўзини қизиқтирган ва ҳоҳлаган мавзусига ўтиб 
билим олиши мумкин. Бундан ташқари, бундай тизимлар самарали бахолаш ва 
билим олиш жараѐнини назорат қилиш воситалари билан жиҳозланган.
Мультимедиали ўқув курсларини ишлаб чиқиш биринчи навбатда 
замонавий компьютерда ўқитиш тизимлари мультимедиа технологиялари 
асосида лойихалаштирилади ва ишлаб чиқилади. Мультимедиа технологиялари 
ҳозирги кунда асосан қуйидаги соҳаларни қамраб олган: дам олиш учун 
(компьютер ўйинлари, виртуал борлик), реклама (презентация, реклама 
фильмлари), ахборот тизимлари, 
 
моделлаштириш ва таълим.
Мультимедиа технологияларига асосланган ўқув курсларини ишлаб 
чиқиш узоқ муддатли ва қимматли жараѐндир. Шунинг учун ҳам, бундай 
курсларни ишлаб чиқишнинг барча босқичларини яхши тасаввур этиш керак.
Мультимедиали ўқув курсларини ишлаб чиқиш учта босқичдан иборат: 
Дастлабки босқич. 
Дастлабки босқичда мультимедиа-технология асосида 
ишлаб чиқилиши керак бўлган курс танлаб олинади. Бу энг маъсулиятли 
босқичлардан бири саналади. Авваламбор, бу соҳадаги мавжуд курсларни 
тахлил қилиш керак. Ушбу курсни ишлаб чиқиш сарф-харажатлар миқдори 
ҳисоблаб чиқилиб, уни қанча кўпайтириш ва қандай аудиторияга 
мўлжалланганлиги белгилаб олинади. Мультимедиали ўқитиш курслари 
мактабгача бўлган ѐшлар, мактаб ўқитувчилари, касб-хунар коллежлари ва 
олийгоҳлар талабалари, малака ошириш масканлари тингловчилари учун 
мўлжалланган бўлиши мумкин. Шулардан келиб чиққан ҳолда, компьютерда 
ўқитиш тизимларининг мураккаблик даражалари аниқланади.
Тайѐрлаш босқичи
. Ушбу босқичда курсни компьютерда ўқитиш 
тизимининг матни, унда қўлланиладиган расм, жадвал ва анимациялар танлаб 
олинади. Амалиѐт шуни кўрсатмоқдаки, бундай тизимларни яратишда матнни 
олдин чоп этилган дарслик ѐки ўқув қўлланмаларга асосланиб танлаш керак 
экан, чунки бунда имло хатолар йўқ, матннинг мазмуни ҳам анча юқори 
савияда бўлади.
Мультимедиали 
ўқув 
курсларини 
ишлаб 
чиқиш 
матнини 
шакллантиришда қуйидаги босқичларга риоя қилиш мақсадга мувофиқдир: 
мақсадни аниқлаш ва матнлар манбаларини танлаб олиш, матннинг таркибини 
аниқлаш, дастлабки манбаъларни компьютерда ўқитиш тизимининг 
мундарижасидан келиб чиқиб таркиблаштириш, таркибий тахрир қилиб чиқиш, 
назорат ва матнни экспертиза қилиш.

---

58 

Асосий босқич. 
Мультимедиали ўқув курсини яратишнинг асосий 
босқичида тез-тез ишлатиладиган анимация элементлари, овоз кабилар ишлаб 
чиқилади. Буни қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин:
- биринчидан, матннинг ѐнида бирор бир иллюстрациянинг бўлиши уни 
қабул қилиш даражасини юксалтиради;
- 
иккинчидан, иллюстрация қилинаѐттан расм анимация ѐки 
видеофрагментга нисбатан кўп хотирани эгалламайди.
Мультимедиали 
ўқитиш 
курсларини 
яратишда 
анимациялардан 
фойдаланиш катта ўрин тутади. Анимациядан ўқув материалининг мазмунини 
тўлиқ етказиш ва айрим объектларни ички холатларини кўрсатиб беришда 
самарали фойдаланиш мумкин. Анимацияларни ишлаб чиқишда компьютер 
графикаси воситаларидан кенг фойдаланилиб, унда икки (2D) ва уч ўлчамли 
(3D) фазода объектлар тақдим этилади.
Ўқув жараѐнида мультимедиали ўқув курсларидан фойдаланишда видео 
элементлари ҳам кенг қўлланилади, чунки видео орқали телекоммуникация 
қурилмаларини тузилишини ва ишлашини тўлиқ акс эттириш мумкиндир. 
Бундан ташқари, ўқув курсларида маъруза, амалиѐт, лаборатория дарсларига 
овоз ва анимация элементлар ҳам киритилмоқда. Бу ҳам ўқув материалларини 
талабанинг хотирасида узоқ муддатда сақланиб қолишида катта ўрин тутади.
Мультимедиали ўқув курсларини ишлаб чиқиш бўйича ҳар бир мавзудан 
кейин тест саволлари берилади ва фойдаланувчи ўз билим даражасини ушбу 
тестлар орқали текширса бўлади. Мультимедиа воситалари орқали 
фойдаланувчилар 
билан 
интерактив 
алоқа 
ўрнатилиши 
мумкин. 
Мультимедиали ўқув курслари ҳар хил дастурлаш тиллари орқали тузилади. 
Ҳар бир мультимедиали ўқув курслари ўзига хос бўлади. Ушбу мультимедиали 
ўқув курсларининг ҳам бир нечта қулайликлари мавжуд: