Fan/modul kodi

 
Pulning mohiyati. Pulning o‘ ziga xos xususiyatlari. 

---

Pulning iqtisodiy mohiyati xususida iqtisodiy adabiyotlarda turli ta‘ riflar va talqinlar 
mavjud bo‘ lib, uning mohiyatiga nisbatan yagona yondoshuv mavjud emas. Chunki, 
jamiyatda xo‘ jalik yuritish tuzumining va ijtimoiy – iqtisodiy sharoitning o‘ zgarishi 
pulning mohiyatini turlicha talqin etilishini talab etmoqda. Jumladan, iqtisodchi olimlar va 
soha mutaxassislari pulni – iqtisodiy kategoriya sifatida, qiymat o‘ lchovi vositasi, 
umumekvivalent tovar, maxsus tovar, ayirboshlash vositasi ekanligini e‘ tirof etadii. 
D.Yum A.Smitning pul xususidagi qarashlariga e‘tiroz bildirib, ―Pul bu – savdo – 
sotiqning g‘ildiragi emas, balki u yog‘, shu savdo – sotiq g‘ildiragini erkin va yumshoq 
yurishiga imkoniyat yaratadigan vositadir‖ degan fikrni bildiradi
9
. 
Rossiyalik iqtisodchi olimlar ham pulning iqtisodiy mohiyatiga alohida e‘tibor 
qaratishgan. Jumladan, iqtisod fanlari doktori, professor B.I.Sokolov pulning
mohiyatiga ―pul mehnat taqsimoti chuqurlashib borayotgan ushbu jamiyatda 
tovarlarni ayirboshlash va to‘lovlarni amalga oshirish ishlarini engillashtiradi‖ deya 
ta‘kidlaydi
10
. 
 
Pul shakllari va turlarining evolyusiyasi. 
Pul hozirgi kundagi ko‘ rinishi, holati va darajasiga etgunga qadar juda uzoq tarixiy 
davrni boshidan kechirdi. Er yuzida puldan ayirboshlash vositasi sifatida foydalanib 
kelinayotganiga etti ming yildan ortiq vaqt bo‘ ldi
14
. Bu davr ichida dastlabki pullar tovar, 
buyum, oddiy metall va qimmatbaho metallar ko‘ rinishidan hozirgi kunda keng 
foydalanib kelinayotgan qog‘ oz va elektron pullar ko‘ rinishigacha etib keldi. 
Jamiyatda ijtimoiy – iqtisodiy jarayonlar takomillashib va rivojlanib borgani sari 
pulning shakli, pul ishlari va pul ishtirokidagi hisob – kitoblar ham doimiy ravishda 
takomillashib va rivojlanib kelmoqda. 
Pulning rivojlanishiga turtki bo‘ lgan asosiy omillar quyidagilar hisoblanadi. 1.Tovar 
ishlab chiqarishning kengayishi va mehnat taqsimotining chuqurlashuvi. 2. Barcha 
shakllardagi mulk qiymatlarining o‘ sishi. 3. Tovarlar oldi – sotdisi bo‘ yicha aylanmalar 
hajmining ortishi.