Микрозарраларнинг

элементар
э
нергетик бўлаклар
тўғрисидаги 
дадил ғояси асос бўлди (1990, декабр). М.Планк сифат жиҳатдан 
бутунлай янги ғояни илгари сурди. Унинг фикрича нурланиш уз-
луксиз эмас, балки 
бўлак­бўлак, порция­порция бўлиб амалга 
ошади, 
ҳар бир элементар порциянинг энергияси эса ёруғлик ча-
стотасига боғлиқ ҳолда қуйидагига 
E
= 
hv
тенг, бунда 
h
– Планк 
доимийси, унинг қиймати 6,625 · 10
–34
ж·с. Бу энергия порци-
ясини киритиш билан иссиқлик нурланишининг тажрибалар-
да топилган қонуниятларини (нурланиш спектри кўринишини, 
Стефан–Больцман қонунини, В.Вин қонунини) тушунтириш им-
кони пайдо бўлди [7,8]. Масалан, юқоридаги 
Планк формуласи­
га асосан қисқа тўлқин узунликлар соҳасида, тўлқин часто­
таси ошиши билан ҳар бир квантнинг энергияси оша боради. 
Тўлқин узунлик нолга интилганда эса ҳар бир квант энергияси 
шу даражада катта бўлиши лозимки, бундай ҳолда иссиқлик ҳа-
ракатининг энергияси ҳатто 
битта квант чиқаришга ҳам қур­
би
 
етмай қолади
.
 
Натижада, абсолют қора жисм нурланиш қо-
билияти кескин пасаяди. 

---

7
2. Фотоэффект ва Комптон эффекти ҳодисалари
1905 йиллар Эйнштейннинг “Ёруғликнинг вужудга кели-
ши ва ўзгаришига эвристик қарашлар” илмий мақоласи физика 
тарихида янги муҳим саҳифа бўлди. Мақола киришида Эйн-
штейн, жумладан, қуйидагиларни ёзган эди: “ёруғлик назарияси 
узлук сиз фазовий функцияларни қўллаши билан, уни ёруғликни 
вужуд га келиши ва ўзгариши ҳодисалари учун қўллаганида та-
жриба натижаларига мос келмаслигини кузатиш мумкин бўлади. 
Шу муносабат билан, унинг энергияси бир нуқтадан чиқиб фа-
зонинг барча нуқталарида узлуксиз тақсимланади дея олмаймиз, 
балки у фазода чекли сондаги фақат яхлит ҳолда вужудга келув-
чи ёки ўзгарувчи квантлар энергиясига йиғиларди”. Кейинчалик 
Эйнштейн яна ёзади: “Агар кичик зичликдаги монохраматик 
нурланиш ўзини 
hν 
энергияли квантлар дискрет муҳит сифатида 
намоён қилса, у ҳолда ёруғликнинг вужудга келиши ва ўзгариши 
қонунлари гўёки ёруғлик худди шундай энергия квантларидан 
ташкил бўлмасмикан, деган савол пайдо бўлмайдими?” Шун-
дай қилиб, Эйнштейн квант осциляторларни, Планкнинг квант-
лаш ғоясини электромагнит тўлқинлари нурланиши учун умум-
лаштирди