Qora qalpoq indd

BAYANLAMASÍNAN KÓSHIRME
2019-jıl 10-oktyabr Nókis qalası
KÚN TÁRTIBI:
«Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi» kitabın 
baspaǵa usınıw. A.Alniyazovtıń maǵlıwmatı.
TÍŃLANDÍ:
A.Alniyazov – Ilimiy keńes aǵzaların «Qaraqalpaq 
tiliniń túsindirme sózligi» menen tanıstırdı. Usı sózlik 
100000 nan artıq sóz hám sóz dizbeklerin qamtıǵanın, 
olardıń hárbiri házirgi kún talabı dárejesinde 
túsindirilgenin kórsetip ótti. 
QARAR QABÍL ETILDI:
1. «Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi» baspaǵa 
usınıs etilsin.
2. Juwaplı redaktor etip, filologiya ilimleriniń 
doktorı P.Najimov tastıyıqlansın.
Baslıq 
(qolı) F.A.Á.
Xatker 
(qolı)
F.A.Á.
MÁLIMLEME
Belgili bir mákeme (strukturalıq bólim) baslıǵına 
xızmet wazıypası menen baylanıslı áhmiyetli máseleler 
boyınsha yamasa joqarı uyım, lawazımlı shaxsqa qanday 
da bir waqıya hám hádiyse haqqında xabardar etiw 
zárúrligi tuwılǵanda usınılatuǵın tolıq jazba maǵlıwmat. 
Onda, ádette, bayanlanıp atırǵan máseleler boyınsha 
dúziwshiniń (jazıwshı) usınısları sáwlelenedi.

---

167
Kimge jiberilgenine qarap málimleme ishki hám sırtqı 
túrlerge bólinedi.
Ishki málimleme baslıqtıń yamasa bólim baslıǵınıń 
atına jazıladı. Ol taza aq qaǵazǵa qolda yamasa 
kompyuterde jazılıwı múmkin. Bunday málimlemelerge 
avtor tárepinen qol qoyıladı. 
Sırtqı málimleme, yaǵnıy baslıq tárepinen joqarı 
uyımǵa yamasa lawazımlı shaxsqa jazılatuǵın málimleme, 
ádette, blankaǵa eki nusqada jazıladı. Hújjettiń ekinshi 
nusqası mákemeniń ózinde qaldırıladı. Bunday málim-
lemege baslıq tárepinen qol qoyıladı. 
Málimleme hújjeti baslama, xabar hám esabat sıyaqlı 
ózgesheliklerge iye. Bul ózgeshelikler hújjet teksti 
temasınan-aq óz kórinisin tabadı. 
Baslama málimlemesi tekstinde tiyisli másele 
boyınsha ulıwma yamasa anıq usınıslar berilip, basshını 
olardı sheshiwge shaqıradı (máselen, «Nókis polimer 
zavodı» kárxanasında sıylıqlaw nızamınıń buzılǵanlıǵı 
haqqında).
Xabar málimlemesi, ádette, basshıǵa anıq procestiń 
ulıwma jaǵdayı haqqında xabar beredi. Máselen, Shımbay 
rayonı «Diyqanlar» fermer xojalıǵında egistiń barısı 
(2021-jıl 10-apreldegi jaǵdayı) haqqında. 
Esabat málimlemesi belgili bir jumıstıń juwmaqlanıwı 
haqqında yamasa qanday da bir kórsetpe, usınıs, jobanıń 
orınlanıwı haqqında basshını xabardar etiw kerek 
boladı. Máselen, ÓzR Ilimler akademiyası Tariyx, til 
hám ádebiyat institutında jańadan tabılǵan qoljazbalardı 
úyreniw jumıslarınıń barısı haqqında.
Málimlemeniń zárúrli bólimleri: 
1. Málimleme jollanǵan basshınıń lawazımı, atı 
hám ákesiniń atı bas háripleri hám de familiyası barıs 
sepliginde.
2. Málimleme tayarlaǵan shaxstıń lawazımı, atı hám 
ákesiniń atı bas háripleri hám de familiyası shıǵıs sepliginde. 

---

168
3. Tekst teması.
4. Hújjet túriniń atı (Málimleme).
5. Málimleme teksti (mazmunı).
6. Neshe bet ekenligi kórsetilgen qosımshalar dizimi 
(eger qosımshalar bolsa).
7. Málimleme tayarlawshı xızmetker yamasa basshınıń 
qolı (eger birneshe shaxs tárepinen tayarlanǵan bolsa, 
oǵan barlıq avtorlar tárepinen qol qoyıladı).
8. Málimleme usınılǵan sáne (avtor yamasa mákeme 
baslıǵı tárepinen málimlemege qol qoyılıp atırǵan waqıtta 
qoyıladı). 
Joqarıdaǵılardan kórinip turıptı, zárúrli bólimleri 
hám jazılıw forması jaǵınan málimlemeler xızmet 
maǵlıwmatnamalarına jaqın boladı. Parqı sonda, 
maǵlıwmatnamalarda tiykarınan talap etilgen, soralǵan 
waqıya-hádiyseler haqqında ǵana maǵlıwmat beriledi, 
málimlemede bolsa waqıya-hádiyselerdi sanaw menen 
birge, olardı keltirip shıǵarǵan faktorlar talqılanadı hám 
tiyisli juwmaqlar shıǵarılıp, usınıslar aytıladı. 
Málimleme tayarlap atırǵan shaxstıń juwmaq hám 
usınısları anıq hám isenimli bolıwı kerek. Sonıń ushın da 
málimlemelerde shıǵarılǵan juwmaqlardı tastıyıqlawshı, 
waqıya-hádiyselerge, nızamshılıq kórsetpelerine, tiyisli 
hújjetlerdiń nomeri hám sánesine hám de bayan etilgen 
máseleni tikkeley mákeme mısalında úyreniw yamasa 
sınap kóriw nátiyjesinde alınǵan basqa dálillerge 
siltemeler beriliwi zárúr. Málimlemeniń teksti, tiykarınan, 
eki bólimnen ibarat. Birinshi bólimde onıń jazılıwına 
sebep bolǵan dáliller, waqıyalardıń bayan etiliwi, ekinshi 
bóliminde bolsa juwmaqlar hám anıq is-háreketler tuwralı 
usınıslar sáwleleniwi tiyis. Avtordıń pikirinshe, bunday 
is-háreketler bayan etilgen waqıyalar múnásibeti menen 
joqarı uyım yamasa lawazımlı shaxs tárepinen orınlanıwı 
kerek. 

---

169
Eger málimlemede bayan etilip atırǵan maǵlıwmatlar 
anıq bir sáne yamasa waqıt aralıǵına tiyisli bolsa, 
maǵlıwmatnamadaǵı sıyaqlı, usı waqıt tekstten óz aldına 
zárúrli bólim sıpatında ajıratılıp, tekst aldına jaylastırıladı. 
Máselen, «2017-jıl 1-yanvardaǵı jaǵday boyınsha» 
yamasa «2018-jıldıń 1-yanvarınan 1-sentyabrge shekemgi 
bolǵan waqıt ushın».