Chizma geometriya va muhandislik grafika

Mikrometrik glubinomer
(chuqurlik o‘lchagich). Mikrometrik glubinomer (10-
shakl)bilan detallarning ichki qismlaridagi chuqurliklari, teshiklari va boshqa 
elementlarining o‘lchamlari olinadi.Bu asbobning tuzilishi va ishlash prinsipi hamda 
olingan o‘lchamlarni hisoblashi mikrometrdan hech qanday farq qilmaydi.

---

24 
10-shakl 
Mikrometrik glubinomer poperechina 5, baraban 3, tana 4, baraban kallagi 2, 
o‘lchash sterjeni 6 va shaqildoqdan tuzilgan. 
Mikrometrik glubinomer bilan detalning o‘lchamini olish uchun uning 
poperechinasining o‘lchash tekisligi detalga taqalib turishi kerak.Mikrometrik 
glubinomer sanoatda 0 dan 100 mm gacha ishlab chiqariladi. 
Universal burchak o‘lchagich.
Universal burchak o‘lchagich detallarning tashqi va 
ichki burchaklarini o‘lchash va tekshirish, shuningdek, rejalash uchun ishlatiladi. 
Universal burchak o‘lchagichlar noniusli va noniussiz qilibtayyorlanadi. 11-shaklda UN 
tipidagi noniusli universal burchak o‘lchagich ko‘rsatilgan. Bu universal burchak 
o‘lchagichda graduslarga bo‘lingan yoy 1 da nonius 2, biriktiruvchi 4 orqali plastinka 5 
ga mahkamlangan. Bu plastinka tutqich 7 orqali uchburchaklik 9 ga biriktirilgan. 
Uchburchaklikka esa chizg‘ich 6 tutqich 8 orqali mahkamlangan. 

---

25 
11-shakl 
Burchak o‘lchagichning o‘lchashzvenolarini turli vaziyatlarga qo‘yish yo‘li bilan 
0° dan 320° gacha bo‘lgan burchaklarni o‘lchash mumkin. 
Burchaklarni 
o‘lchashda o‘lchamlar yoyidagi shkaladan va noniusdan 
foydalaniladi. Graduslar shkaladan, minutlar esa noniusdan hisoblab olinadi.Noniusning 
hisoblash qiymati 2 minutga teng. Yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar standart bo‘yicha 5 
minutdan oshmasligi kerak.
Rezba mikrometri.
Detallarning rezbali qismlarini o‘lchash uchun rezba 
mikrometrlari ishlatiladi.(12-shakl). Bu mikrometrlarning ishlashi va hisoblash 
prinsiplari oddiy mikrometrlardan hech qanday farq qilmaydi. Rezba mikrometrining 
farqi shuki,oddiy mikrometrningshpindeliga vatovoniga almashtiriladigan vstavkalar 
(12-shakl, a va b). Bu mikrometrlar bilan metrik va dyumli rezbalarning o‘rta 
diametrlarini o‘lchash mumkin. 

---

26 
12-shakl. 
DETALLARNI ODDIY ASBOBLAR BILAN O‘LCHASH 
Oddiy o‘lchash asboblari bilan detallarni o‘lchashdagi ayrim usullarini quyida 
ko‘rib chiqamiz. Oddiy o‘lchash asboblariga masshtabli chizg‘ich, kronsirkul, 
nutromer,shtangensirkullar va shunga o‘xshash asboblar kiradi.
CHiziqli o‘lchamlarni o‘lchash. Detallarning to‘g‘ri chiziqli o‘lchamlari masshtabli 
chizg‘ich va uchburchakliklarlar yordamida o‘lchanadi.13-shaklda detalning balandligi 
va chuqurligini o‘lchash usuli ko‘rsatilgan. Detalning balandligini masshtabli 
chizg‘ichda o‘lchash uchun uni plitaga,o‘quv sharoitida esa tekis stol ustiga qo‘yiladi.
Detallarning chiziqli o‘lchamlarinimasshtabli chizg‘ich bilan bevosita o‘lchash 
mumkin bo‘lmagan hollarda uchburchakliklardan foydalaniladi.(14-shakl). Detallarning 
chiziqli o‘lchamlarini masshtabli chizg‘ichdan tashqari, shtangensirkul bilan ham 
o‘lchash mumkin. 
Devorning qalinligini o‘lchash
. Detal devorining qalinliklari masshtabli chizg‘ich, 
kronsirkul va shtangensirkullar bilan o‘lchanadi.

---

27 
13-shakl. 
Detal devorining qalinligini bevosita o‘lchash mumkin bo‘lmagan hollarda 
masshtabli chizg‘ich va kronsirkuldan foydalaniladi.(14-shakl). Buning uchun 
kronsirkul oyoqchalaridan biri detalning ichiga kirgiziladi va devor ichki yuzasining 
biror nuqtasiga qo‘yilib, ikkinchi oyoqchasi esa devorning tashqi yuziga tik qo‘yilgan 
masshtabli chizg‘ichning biror bo‘linmasiga qo‘yiladi. Kronsirkulning oyoqchalari 
oralig‘idagi masofa shunday bo‘lishi kerakki, uning oyoqchalarini kengaytirmasdan 
detaldan olish mumkin bo‘lsin. 
Devorning qalinligi kronsirkul oyoqchalari oralig‘idagi masofadan masshtabli 
chizg‘ichda belgilangan miqdorni ayirish bilan aniqlanadi, ya’ni
X=a-b, bu devorning qalinligi, mm hisobida; 
a-kronsirkul oyoqchalari orasidag masofa, mm hisobida; 
b-masshtabli chizg‘ichda belgilangan miqdor, mm hisobida.