O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

partiya va sovet tashkilotlarlda yer-suv islohotining ikkinchl bosqichinl 
o'tkazish masalasi bir necha bor muhokama qilindi va unlng nlhoyatda 
dolzarbligiga e’tibor qaratlldi. Joylardayer-mulklarniqaytadan ro'yxatdan 
o'tkazish boshlab yuborildi. Bu ish, birinchi navbatda, asosiy dehqonchilik 
muzofotlari hisoblangan Toshkent, Farg‘ona, Samarqand viloyatlarida 
boshlandi. Yer-suv islohotining mazmuni dastawal quyidagi muammolar- 
ni hal etishga qaratildi:
1. Qishloqda ishlab chiqaruvchi kuchlarni yanada rivojlantirishga
bolgan barcha to'siqlarni olib tashlasti.
2. Yer va suv manbalarini tezroq milliylashtirish.
3. Mehnat qilmay boshqalar hisobiga yashaydiganlarning yerlarini
tortib olish.
4. Yangi tashkil etilayotgan xo'jaliklarga yordam berish va hokazo.
Bu qishloqda yangi iqtisodiy siyosatdan chekinish edi. Shuning uchun
mahalliy rahbarlar yer-suv islohoti jarayoniga o'ziga xos tarzda baho 
berdilar. Masalan, O'zbekiston SSR yer ishlari xalq komissari Inomjon 
Xidiral iyev va boshqa mas’ul xodimlar O'zKP(b) Markaziy Qo'mitasi va 
O'rta Osiyo byurosiga ariza bilan murojaat etib, yer-suv islohoti mahalliy 
xalqning xohish-irodasiga, turmush tarziga zid deb islohotga oshkora 
e tiroz bildirdilar. Biroq ular markaz vakillari qudrati oldida yakkalanib 
qoldilar.
1925-yil dekabrida bo lgan O'zbekiston SSR Markaziy Ijroiya Qo'mi- 
tasining favqulodda sessiyasi «Yer va suvni milliylashtirish to‘g‘risida» 
dekret qabul qildl.
Dekretga binoan, quyidagi tarzda yerlar batamom musodara qilinishi 
kerak edi:
1. Qayerda turishidan qat’inazar, Fsrg'ona vohasida 40 desyatinadan,
Toshkent va Samarqand vohalarida 50 desyatinadan ortiq sug'oriladigan
yeri b o ‘Jgan mulk egalari jami jonii va jonsiz mulki bilan.
2. Qishloq va ovullarda yashamagan, o ‘zlari va oila a’zolaridan
birortasi ham yerda ishianaydigan shaxslarga qarashli yerlar, boshqa
mol-mulki bilan.
3. Vaqfyertari, xojayirlari noma’lum yerlar.

---

369
Yer-suv ¡slohoti qishloqda asosiy kuch bo'lgan o'rtahol dehqon bilan 
aloqani mustahkamlash shiori ostida o‘tdi. Farg'ona vodiysida 7 des- 
yatina, Toshkent v a Samarqand vohalarida 10 desyatinagacha yeri 
bor o'rtahol dehqonlar mulki saqlanlb qoladigan bo'ldl. Natijada o'rtahol 
dehqonlar boy va quloqlardan ajratib olinib, kambag'al dehqonlarga ya- 
qlnlashtirildl. Bundan ko'zlangan asosiy maqsad ularni sovet hokimiyati 
tayanchlga aylantirish edi. Yer-suv ¡slohotini o'tkazlshga hatto xotin-qiz- 
lar ham jalb etildiki, bu hol masalanlng chuqur ¡jtimoiy mohiyat kasb 
etishidan dalolat edi. O'sha yillarga oid bir hujjatda: 
«Ko'maklashuvchi
komissiyada xotin-qizlar faol qatnashmoqdalar. Yashirilgan yerlarni
aniqlamoqdalar, umumiy yig'ilishlarda boylar va tekinxorlarni fosh et-
moqdalar»,
- deyilgandi.
1926-yil dekabrida yuqorldagi uch viloyatda o'tkazilgan yer-suv 
¡slohoti tajribasi respublika miqyosida umumlashtirilib, uní qolgan viloyat- 
larda ham o'tkazlshga qaror qillndi. Islohot Zarafshon, Qashqadaryo, 
Surxondaryo va Xorazm vohalarida ham o'tkazildi.
Qashqadaryo, Surxondaryo va Xorazmda 20 gektar sug'oriladi- 
gan va 45 gektar lalmlkor va bahorikor yerga ega katta yer egalarinlng 
oshiqcha yerlari musodara qilindi. 1929-yili yer-suv ¡slohoti Qoraqal- 
pog‘istonda ham o'tkazildi.
Shunday qilib, yer-suv islohoti natijaslda 0 ‘zbeklstonda jami 1492 ta 
o'ziga to‘q xo'jalik tugatildi. 27 992 ta badavlat mulkdorlarning ortiqcha 
yerlari tortib olindi. Respublikaning yer fondiga tortlb ollngan 474 393 
desyatina yer qo'shildl, ularning 10 foizi kam yerlllarga berildi. Qlshloq 
aholisini qishloq xo'jalik kooperativlariga birlashtlrlsh kuchayib bordl.
1929-yili jamoa xo'jaligi hisoblangan kooperatsiyalarga birlashtirilgan 
dehqon xo'jaliklarining respublikadagi salmog'i 81 foizga yetdl. Bu ja- 
rayon, afsuski, oddiy mehnatkashlar manfaatiga zld holda olib borildi. 
Jumladan, shunday hollar ham sodir bo'ldlki, unda o'rtahol dehqon­
lar, kustarlar, hunarmandlar, hatto qishloq kambag'allarl ham quloq 
dehqonlar qatoriga qo’shib quvg'in yoxud surgun qillndi, mol-mulki 
musodara etlldi.