Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Gidrobiontlardin vertikal ham gorizantal 
tarqaliwi.
Gidrobiontlar shuqir qatlamlarga tusedi ham belgili waqittan 
keyin joqariga koteriledi. Bunday tarqaliwga plankton ham nekton 
organizmlerdin aktiv hareketi ham salistirmali awirligmm 
ozgeriwine suw ortaligmdagi jaqtiliq, temperatura, suw duzliligi. 
gazlar qurami ham aziqliq zatlar mugdarmm ozgeriwi sebep 
boladi.
Organizmlerdin vertikal tarqaliwi ortaliq faktorlarmm 
tikkeley tasirine baylanisli. Jawmnin kop jawiwman tenizdin 
ustingi qatlammdagi suw duzliligimn paseyiwi natijesinde 
organizmlerdin duzliligi ozgermegen tomengi shuqir qatlamlarga 
tusip ketedi. Maselen, suwdin ustingi qatlammda ushiraytugm 
raliolyariya (Acantharia) - jawmnan keyin 100 m shuqirliqqa 
tusip, 1-20 ki'mnen keyin bolsa suwdin ustingi qatlamina shigadi. 
Suwdin kishi tolqminda olar - 5-10 m shuqirliqqa, kushli tolqinlar 
bolganda - 50-100 m tomenge, shayanlar 
Evanda spinifera
teniz 
tmish waqitta 400-600 m shuqirliqqa, kushli tolqinlar waqtmda 
1000-1500 m shuqirliqqa tusedi.
Suw ortaligmda barhq abiotikaliq faktorlar signal, xabar 
beriwshi roldi oynaydi. Olardm ozgeriwi menen gidrobiontlardin 
vertikal tarqaliwida ozgeredi.
Organizmlerdin kiin dawammda vertikal tarqaliwi shuqir ham 
teniz suwlannda da giizetiledi. Biraq, bir turdin ozi yaki onm 
wakilleri jasap atirgan jeri, jasi ham 
uliwma biologiyaliq 
jagdayma qarap, bir jerden basqa jerge koshiwi, tarqaliwi yaki 
migraciya qilmawi da mumkin. Jaqtiliqtm suw qatlamlarma 
kobirek tusiwi ham shuqirraqqa otiwi menen organizmlardin 
suwda migraciya qiliwida artip baradi.
Teren kollerde gidrobiontlardin migraciya qiliw shenberi bir 
neshe juz metrler atirapinda boladi. Omirtqasiz organizmlerdin
158

---

migraciya dawirindegi hareket tezligi saatma bir neshe on yaki 
|ii/lep metrdi quraydi. Maselen, turli gidrobiontlar 1,5 - 3 - 10 -
SO sm/min, en tez hareket qiliwshilardin tezligi 300-500 sm/min 
ga jetedi.
Gidrobiontlardm vertikal migraciyasi quyashtm batiwi yaki 
shigiwi menen baylanisli. Olardin suw betine keshki koteriliwi 
kunniri batiwinan bir neshe saat aldin baslanadi, suwdin tomengi 
qatlamma tiisiwi bolsa yanm tunde baslanip, quyash nun 
shigiwma qaray tamam boladi. Solay etip, jaqtiliq waqit olshewi 
bolsa, haywanlar ozlerinin «ishki saatlari» tiykarmda migraciya 
qiliwdm belgili ritmlerin payda etken.
Plankton organizmlerdin kun dawaminda migraciya qiliwi, 
organizmnin suwdm tomengi qatlamma tusiwi olardm ultrafiolet 
nurlar, issi, suwiq 
temperaturadan, kislorod, iyis gazi, suw 
shorligmin ozgeriwi ham jirtqishlardan saqlamw ushm bolsa, suw 
betinen koteriliwi bolsa - aziqlaniw, aziq zatlar tabiw ushm tiyisli.
Sol sebepli jaqti waqitta gidrobiontlar suwdm tomengi bolimine 
ketedi. Tunde bolsa migrantlar aziqliqqa bay suwdin ustingi 
bolimine koteriledi; olardi qarangida jirtqishlar tabiwi bir qansha 
qiyin boladi ham olar migraciya qilmaytugin turlerge qaraganda 
kem nabit boladi.
Organizmlerdin kun dawaminda vertikal migraciya qiliwmm 
ekologiyaliq ahmiyeti tomendegilerden ibarat;