siiyek skeletlerinin redukciyalaniwi apiwaydasiwi esabman
boladi. Kopshilik radiolyariyalardm uzm jinishkeliginin ishi bos,
olar nayga uqsaydi, denesi jenil boladi.
Suw astindagi substratqa jabisip jasawshi organizmlerge
bentoslar
delinedi. Olardin denesinin tomengi bolimi llay,
taslarga birikken bolsa, denenin
tiykargi bolimi suw massasi
ishinde boladi: bunday toparlarga jip siyaqli, lenta siyaqli, jasil,
qomr suw otlan ham gulli osimliklerdin ayinm wakilleri kiredi.
Bentos haywanlar turli toparlarga bolinedi, yagmy aymm
bentos haywanlar waqti-waqti menen bir-jerden ekinshi jerge
koship jiiredi, bularga krablar, osminoglar, teniz juldizlan, kiredi.
Basqa topar haywanlar bir jerde llay yamasa tas ustinde jasaydi,
bul sedentar
organizmlerge mollyuskalar, teniz kirpileri kirse,
ushinshi toparga substratqa jabisip jasaytugm sessil organizmler -
gubkalar, mshankalar, korallar misal boladi. Bentos organizmler
fitobentos
ham
zoobentos
toparma bolinedi.
«Perifiton»
termini 1924-jili A.L.Benning tarepinen ilimge
kiritilgen: perifitondi payda qiliwshi osimlikler (kopshilik suw
otlan, ayinm gulli osimlikler) ham haywanlar, kemeler, qayiqlar,
suwga batip turgan temir,
agash listinler, qamis, terek deneleri,
shaqalan ustinde osedi ham jasaydi. Basqasha aytqanda suwga
batip turgan oli ham tiri narseler ustinde rawajlangan
organizmlerge perifiton osimlik ham haywanlar dep ataladi.
Bentos ham perifiton organizmlerdin belgili biotopqa jaylasip
tunwma bir qansha kiishler, sirtqi ortahq faktorlan tasir qiladi.
Maselen, suwdih, haywanlardin hareketi, gravitacion kiishler, suw
qaddinin koterilip, paseyip tunwi, suwda keme ham qayiqlardin
jiiziwi, tolqmlar sebep boladi.
Suw astindagi zatlarga
jabisip rawajlamw kopshilik
osimliklerge, gubkalar, ishek quwislilar, qurtlar, mollyuskalar
ham iyne terililerge tan. Bul haywanlar toparlannin ayirimlari
daydi qazip, denelerindegi har-qiyli osimteler jardeminde llayga
jabissa, ayirimlari daryalarda day, llay ishindegi taslar ustinde,
llayda tiysheler payda qilip, solardin ishinde jasaydi.
Suw astindagi bentos organizmlerdin
kopshiligi suw arqah
kelgen llaylar astinda qahp nabit boladi. Biraq kopshilik bentos
haywanlar llay listine koteriliw joli menen llay astmda qaliwdan
154
snqlanadi. Paqalshalar jardeminde teniz liliyalari, llay ustinde
kotcrilip turadi: ilayga ham taslarga jabisip osetugm osimliklerdin
lc/. osiwi olardi llay basiwdan saqlaydi.
Bentos organizmlerdin hareketi olar jaylasqan biotop (day,
i|um, tas, keme ham basqa) hareketine baylanisli. Qatti ortaliq
liislardan payda boladi ham olar ustinde organizmler bekkem
jaylasadi, tez ham jaqsi hareket qiladi.
Hay
qansha bos bolsa, oran ustinde organizmlerdin turiwi
qiyin, suw juwip ketedi. Biotoptin har qiyhligina qarap bentos
organizmlerdin ulken ham kishiligide tiirlishe boladi.
Kopshilik bentos haywanlar juwmp yamasa sekirip,
siiyretilip,
tirmasip hareket qdadi.
Bentos
haywanlardan
kamchatka krabi bir jerden ekinshi jerge otiwde saatma 2 km jol
basadi. Ol juredi ham juwiradi.
Bentos haywanlardin tarqaliwi ham migraciya qdiwmda suw
astindagi llaydin juwilip, jiizlep ham mmlap km ge suw agimi
menen alip ketiliwi sebepli haywanlar gorizontal migraciya qiladi.
Misali, krevetkelar, krablar, omarlar,
langustlar aziqlamw ushm
daryamn joqari agimma, kobeyiw ushm bolsa daryadan tenizge
tusedi. Suw agimi menen bir jerden juwilip, ekinshi jerge banp,
dayga, tasqa, osimlik iistine omalasadi.
Tmish turatugm suw hawizlerinde (hawiz, kol, suw
saqlagish) bentos organizmler suw betine juzip shigadi ham
belgili waqit suw qatlammda bolgannan keyin qaytip suw astina
tusedi, bentos jagdayma otedi. Daryalarda plankton ham bentos
organizmler aralasip ushirasadi.
Suw ortaligmdagi jane bir ekologiyahq topar-nekton bolip,
bul toparga kiriwshi
organizmler juda tez juzip, suwdm agiw
kushine qarsi hareket qila aladi. Bul toparga bahqlar, kalmarlar,
delfinler, akulalar kirip, olardm torpedo reaktiv korinisindegi
duzilisi ham hareketi, bulshiq etleri suwdin turli qatlamlarmda
jasawga iykemlesken.
Suw
betinin ozine tan tartilganhgi, ol jerde amawh jasaw
ortaligimn payda boliwma sebepshi boladi. Suw betinin
tartilganhgi suw molekulalarmm bir-biri menen baylamsi ham
olardm tartiliwman kelip shiqqan.
155
Suw betinin tartilganligi ozine tan tirishilik ortaligi
Do'stlaringiz bilan baham: 
