Mamleketlik universiteti jumanov m. A

13.2. Suwdin tabiyatta aylaniwi
Suwdm quyash energiyasi ham awirliq kiishi tasiri astmda 
gidrosfera, atmosfera, litosfera ham biosferam jamlep aliwshi oz- 
ara aylanba hareketi diinyada igalliq ahnasiwi yamasa suwdin 
tabiyatta aylamsi delinedi.
353

---

Tabiyatta suwdm aylanip juriwi sebepli gidrosferanin turgm 
jagdayi buzilmaydi. Jerdegi barliq tiirli suwlar payda boliwi 
jagdayman emes, balkim hamiyshe harekette ekenligi ham aylamp 
juriwine qaray birdey. Suwdm aylamsi barliq jerde de toqtawsiz 
dawam etip, onda bir qatar shenberler (atmosfera, okean, litosfera, 
topiraq, darya, kol, biologiyaliq xojaliq shenberler) qatnasip, 
okean-atmosfera-qurgaqliq jabiq sistemani payda etedi.
Suwlardm tabiyatta aylanip jliriwm tamiyinlewshi tiykargi 
kiishler - quyashtan keletugin issiliq energiyasi ham awirliq kiishi 
esabman boladi. Quyash issiligi tasirinde suwdm puwlamwi, suw 
puwlannm 
kondensaciyasi ham basqa tiirli processler payda 
boladi; awirliq kiishi tasirinde bolsa jawm tamshilannm jerge 
tusiwi, daryalar agimi, topiraq ham jer asti suwlarimn hareketi 
juzege keledi. Kobinese, bul eki ekologiyahq faktor birgelikte 
hareket qiladi. Misali atmosfera sirkulyaciyasma ham issiliq ham 
awirliq kiishi tasir etedi.
Tabiyatta suw toqtawsiz harekette boladi. Gidrosferanin turli 
bolimleri ortasmdagi suwdin aylanba hareketi sebepli barliq suw 
turleri oz-ara baylanisqan (19-keste).
19-keste
Suwdm tal yatta aylams waqti_______________
Suw hawizlerinin atlan
Suwdin aylanis waqti, jil
Diinya okeani
2500, toliq suwdm aralasiwi 63 
jil
Jer asti suwlari
1400 ill
Topiraq igalligi
1 ill
Polyus (polyar) muzliqlan ham 
turaqli qarlar
9700 jil
Taw, joqan taw muzliqlan
1600 jil
Jer asti turaqli muzliqlan