Mamleketlik universiteti jumanov m. A

ekologiyahq
ekspertizadan 
otkeriledi. 
Ekologiyaliq 
ekspertiza 
insan 
densawligm saqlaw, 
ekologiyahq qawipsizlikti tamiyinlew 
maqsetlerinde 
amelge 
asinldi. 
Ozbekistanda 
2000-jili 
«Ekologiyaliq ekspertiza» haqqmdi mzam qabil etildi.
Mamleketimiz aymagmda Rossiya, Tajikstan, Qazaqstan 
ham basqa qonsi mamleketlerden keletugin ziyanli birikpeler
348

---

menen shegaralar arada pataslanadi. Surxandarya walayatinda 
lYijikistan 
alyuminiy 
zavodmin 
tasirinde 
hawanin 
ftorh 
birikpeleri, kukirt qosokisi, azotli birikpeler menen pataslaniwi 
buyqaladi.
Har jili Aral tenizinin qungan tiibinen koteriletugin 15-17 
min. tonna shan tozanlarda jiida ulken maydanda hawanin 
pataslamwina sebep bolmaqta.
Ozbekistanda ozon qatlamm qorgaw boymsha amawli milliy 
dastiir islep shigilgan ham amelge asirilmaqtii. Ozbekistan Vena 
Konvenciyasi ham Monreal protokoli tarepleri esaplanadi. Ozondi 
icmiriwshi birikpelerden paydalamw 1996 jilga salistirganda 80% 
ke kemeygen, ziyansiz birikpelerge otiw amelge asinlmaqta.
Ozbekistan aymagmda da klimat ozgeriwi aqibetleri 
bayqaladi. Hawa temperaturasi 0,8 -1°C qa asqan. Global 
i s i w
bunnan keyin ham ekstremal hawa rayi hadiyseleri, jana, 
qurgaqshiliqlar ham jazdrn qurgaq temperaturalari dawirleri 
saninin artiwma, suw resurslarinin juzege keliw rejiminde 
o/geriwge imkan tuwdiradi ham bul mamlekette qosimsha 
unamsiz aqibetlerge alip keliwi miimkin.
Temperaturanm artiwi natiyjesinde qurgaq subtropik ham har 
dayun klimat zonalan ortasmdagi shegara 150-200 km arqaga, 
biyiklik klimat zonalan 150-200 km joqanga koteriledi. Suwiqsiz 
kun ler 8-15 kunge artti. C 0 2 mugdanmn artiwi kopshilik awil 
xojaliq eginlerinin osiwi ham onimdarliqqa unamli tasir etedi, 
onimdarliq artiwi miimkin.
Biraq klimatnm ozgeriwi sebepli joqari temperaturanm artiwi 
li.im igalliq jetispewshiligi sharayatlannda onimdarliqti jogaltiw 
pahz eginlerinde 10-50 %, paxtada 9-15%, salida 10-20%, paliz 
cgilerinde 10-30% ti qurawi mumkin.
Klimattm ozgeriwi Aral h&m Aral boymda qosimsha unamsiz 
aqibetler: puwlardin artiwi, duz koshiwinin aktivlesiwi, izey suw 
resurslarmin 
kemeyiwi, igalli lanshaftlardin qisqanwi, suw 
liawizler batpaqlasiwinm tezlesiwine ahp keledi. Amiwdarya ham

---

Sirdarya agiminin kemeyiwi kiitilmekte. Bul Aral mashqalasi 
janede kiisheyiwine belgi beredi.
Klimat ozgeriw mashqalalarin sheshiw ushm ham onm 
aqibetlerin jumsartiw boymsha natiyjeli shara ilajlar koriw 
zamrligin tan alip, Ozbekistan, 6z listine jahan jamiyeti aldinda 
malim majbiiryatlann alip, 1993 - jili BMT nm klimat ozgeriwi 
Konvenciyasma qosildi. 1998 - jildin noyabrinde Ozbekistan 
Kioto protokilina qol qoydi ham ol 1999 - jildin 20 - avgustinda 
ratifikaciya qilindi. Usi jillarda respublikada ilimiy-izleniwler 
ham ilajlar amelge asinlmaqta.
Ozbekistanda atmosfera hawasin qorgaw basil waziypalardan 
sanaladi. Sanaat karxanalarm ekologiyalastinw ulken ahmiyetke 
iye. Hawa pataslamwin baqlaw ham qadagalaw monitoring 
sistemasin jetilistiriw talap etiledi. 6zbekistanda «Atmosferam 
qorgaw haqqinda» amawli mzam (1996-jil., dekabr) qabil qihngan 
nizainga muwapiq atmosferaga unamsiz tasiri ushm karxanalar, 
sholkemler ham mekemeler ushm tolewler belgilengen ham 
majburiyatlar juklengen. Belgilengen normadan artiq pataslawshi 
birikpelerdi shigariw ushm da tolewler belgilengen.