Mamleketlik universiteti jumanov m. A

XIII BAP. GIDROSFERA EKOLOGIYASI
Tayam sh sdzler: Gidrosfera, suw resurslari, muzliqlar,
suwlardm tabiyattagi aylamsi, ishimlik suw mashqalalari, suw
balansi
, 
gidrobiontlar, litoral
, 
fundal, suwlardi tazalaw, Aral
tehizi, Aralboyi ekologiyahq mashqalalari.
13.1. Gidrosfera haqqinda tusinik
Jer juzindegi barliq suwlar gidrosferam quraydi. 
Gidrosfera
degende okean, teniz, kol, darya, jer asti suwlari ham muzliqlardi 
oz ishine algan jerdin suw qabigi tusiniledi. Planetamizda 
tirishilik daslep suw ortahgmda payda bolgan ham tiri 
organizmler ushm suwdm ahmiyeti sheksiz.
18 -keste
Jer juzinde suw zapaslarmin bolistiriliwi_________
Gidrosfera komponentleri
Kolemi, min.
km3
%
%
Barliq gidrosfera
1389000
100,0
Okeanlar, tenizler
1350000
97,2
Basqa suwlar:
39000
2,8
(100)
Materik muzlan
29000
74,36
Sizot suwlan
9700
24,87
Dushshi suwli koller
123
0,31
Shor koller
100
0,26
Topiraq ham batpaq suwlan
40
0,10
Atmosfera
23
0,06
Darya ham suw 
saqlagishlari
7
0,02
Biomassa
7
0,02
352

---

Jer juzinde suw suyiq, qatti ham gaz halinda bolip, zat ham 
energiya aylanba hareketinde ulken rol oynaydi. Asirese 
Atmosferadagi suw puwlan ham topiraq igalliginm ahmiyeti 
ulken. Diinya okeam, suwlan tawsilmaytugin resurslarga kiredi 
ham aylanba hareket natiyjesinde suw zapaslan hamiyshe tiklenip 
turadi. Insan tikkeley jumsawi miimkin bolgan suw zapaslan 
tawsilatugin ham tiklenetugin resurs esaplanadi diinya okeanmin 
barhq suwlardm 97,2% diinya okeanmin shor suwlarma tuwra 
keledi.
Som aytip otiw kerek, jer astmdagi suw zapaslarmm amq 
mugdari belgilengen emes. Jer jiizindegi hazirgi waqitta insan 
tikkeley paydalamwi mumkin bolgan dushshi suwlar mugdan 
gidrosferadagi uluwma suw koleminin shama menen 1% den 
kobiregin quraydi.
Planetamizda darya ham kol suwlan bir tegis bolistirilmegen 
ham aymm territoriyalarda suw tawsilatugin hamde jiida aste 
tiklenetugin resurs esaplanadi. Diinya halqi tez pat penen osip 
baratirgan hazirgi waqitta 2 mlrd. tan artiq adam sapali ishimlik 
suwi menen jeterlishe tan yinlenbegen.
Suw vodorod (11,11%) penen kislorod (88,89%) tin 
qosindisman payda boladi. Onm apiwayi formulasi H20 , suw 
puwi (gidrol), suyiq suwdm molekulasi eki apiwayi molekula 
(H20 ), 
2 - digidroldm qosindisman quraladi. Muz bolsa ush 
apiwayi (H20), 3 — trigidroldm birigiwinen jiizege keledi.
Planetamizdagi suwdm uluwma mugdan 1,5 - 2,5 mlrd. km3 
qa ten bolip, bir gektar jer betine 30 t dan 50 min. t. suw tuwra 
keledi.
Suwdm tiirleri kop, yagniy: artezian suwi, tazalangan, 
ishimlik, sanaat, texnika, awir, taza suwlar boladi.