1. Milliy qawipsizlikti taminlash. Milliy qawipsizlikti támiyinlew boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslar

Milliy qawipsizlikti támiyinlew boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslar.
R EJA :


1. Milliy qawipsizlikti taminlash.
2. Milliy qawipsizlikti támiyinlew boyınsha ámelge asırılıp atırǵan
jumıslar.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tárepinen jaqın qoshnilar menen konstruktiv hám ozaro mápli munasábetler ornatish, regionlıq qawipsizlik hám turaqlılıqtı bekkemlew Ozbekiston sırtqı siyasatınıń ústin turatuǵın yonalishi retinde belgilep berildi. Oraylıq Aziyada isenim ortalıǵın qarar taptırıw yolida ámelge asırılǵan say-háreketler Tashkentke shegara hám de suwdan paydalanıw sıyaqlı quramalı hám názik máselelerde túpkilikli búklem soǵıw imkaniyatın berdi. Bul máseleler jıllar dawamında yechilmasdan, regiondaǵı kriziska sebep balap atırǵan edi. Otgan jılı Ozbekistonning qoshni mámleketlikler menen ozaro tavar ayırbaslaw kólemi 20 procent osib, derlik 3 milliard AQSh dollarına jetti. Prezidentimiz Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń Bosaǵa qalasında bolib otgan máslahát

ushırasıwında jaqın jıllarda ozaro sawda kólemin 5 milliard AQSh dollarına jetkiziw moljallanayotganini takidladi. Usı waqıtta regiondaǵı turaqlılıq hám de izbe-iz rawajlanıw tikkeley qoshni Afgonistonda tınıshlıq hám arqayi’nlik qáliplesiwi menen ajıralmas baylanıslı bolıp tabıladı. Sonlıqtan, bul mámleket
Oraylıq Aziyanıń ajıralmaytuǵın bólegi bolǵan hám de sonday bolib qalajaq. Bizni ulıwma tariyx, dinge sıyınıw, mádeniyat hám úrp-ádetler hám de qawipsizlikti taminlash, sawda-satıqtı rawajlandırıw salasındaǵı mápler birlestiradi. Tınısh Afgoniston Oraylıq Aziya mámleketleriniń Hind okeanı hám Parsı
korfazi portlarına eń qısqa yolini taminlashi, Indiya, Iran hám de Pakistandı Evropa hám Jaqın Shıǵıs bazarları menen boglashi múmkin. Sol sebepli de Afgonistonni regionlıq máseleler, abaylar dáregi retinde emes, bálki kem ushraytuǵın strategiyalıq múmkinshilikler mámleketi retinde qaraw orinli. Bul
bolsa, az gezeginde, pútkil Yevroosiyo regioninde keń transmintaqaviy munasábetlerdi rawajlandırıwǵa dúmpish beredi. Otgan dáwir dawamında Ozbekiston Afgoniston menen óz-ara munasábetlerdi sezilerli
dárejede keńeytirdi, afgon mashqalasın sheshiw boyicha xalıq aralıq say-háreketlerge aktiv qasıldi. Ozbekiston Afgoniston munasábetleri joqarı pátda rawajlanıp atırǵanı mámleketimiz basshısı 2017 jıl sentyabr ayında BMT Bas Assambleyasınıń 72-sessiyasi, noyabr ayında Samarqandda bolib otgan Oraylıq
Aziya boyicha joqarı dárejedegi konfrenciya hám de jaqında Bosaǵada bolib otgan region mámleketleri basshılarınıń máslahát ushırasıwında ilgeri súrgen Ozbekistonning jańa sırtqı siyasat strategiyasınıń ámeliy nátiyjesi bolıp tabıladı. Búgin Tashkent Afgoniston menen sawda -ekonomikalıq, transport,
energetika hám materiallıq -gumanitar baylanıslardı hár tárepleme rawajlandırıw boyicha izbe-iz hám de qatiy siyasat alıp barayapti. Eki mámleket basshılarınıń úzliksizlik kásip etken ozaro eki tárep baylanısiları birgeliktegi sheriklikke úlken dúmpish bolmoqda. Prezidentler dástana hám nátiyjeli, ozaro isenimge
tiykarlanǵan baylanısti yolga qoyishga eristiler. Sol mániste aytqanda, otgan jılı dekabr ayında Afgoniston Prezidenti Eń ullı oanining mámleketimizge rásmiy saparı úshek mániste tariyxıy waqıya boldi. Sapar dawamında siyasiy baylanıs hám de ámeliy sheriklik baylanısları sapa tárepinen jańa basqıshqa shıqtı.
6 Ózara kelisiwler nátiyjesinde tárepler qawipsizlik, energetika hám transport máselelerin qamtıp alǵan 20 ta qoshma hújjetti, sonıń menen birge, qoshni mámleketke yarım milliard dollarǵa teń bolǵan qurılıs materialları, azıq-túlik ónimleri, bugdoy, xojalıq texnika, avtotransport quralların jetkiziwge tiyisli 40 ta
kommerciya shártnamasın imzoladi. ministrlik hám de keńseler basshıları dárejesinde eki tárep baylanısilar aktivlesdi. Otgan bir yarım jıl ishinde Afgoniston Islam Respublikasından Ozbekistonga 20 dan artıq joqarı mártebeli delegatsiyalar keldi. Atap kórsetiw zárúr, bul ozbek afgon munasábetleri
tariyxında aldın gúzetilmegen. Usı jıldıń fevral ayında Tashkentte Qawipsizlik máseleleri boyicha Ozbekiston Afgoniston qoshma komissiyasınıń dáslepki jıynalısı bolib otdi. Ushırasıwda terrorizm hám ekstremizmga qarsı gúresiw, qural sawdası hám de náshebentlik elementlarınıń nızamǵa qarsı aylanıwı
salasında sherikliktiń aktual máseleleri hár tárepleme talqılaw etildi. Barlıq dárejedegi jedel hám isenimli eki tárep baylanısilar, mámleketler basshılarınıń siyasiy qálew-shıdamlılıǵı óz-ara sheriklikke jańasha gózzallıq bagishladi. Birinshiden, 2017 jıldıń ozida ozaro sawda aylanbası 15 procent osib, derlik 600
million dollardı quradı. Usı jıldıń basında bul tendensiya dawam etdi: yanvar ayında tavar aylanbası jıllıq kesimde derlik 30 procent osdi. hám itıbarlisi, bul bir jıldıń bólek korsatkichlari emes, bálki sistemalı jumıslar nátiyjesi bolıp tabıladı. Prezidentimiz tapsırigiga kora, 2017 jıldıń basında sheriklikti rawajlandırıwdıń jal kartası qabıllandı. Bul hújjettiń izbe-iz ámelge asırılıwı jaqın jıllarda ozaro tavar ayırbaslaw kólemin 1, 5 milliard dollarǵa jetkiziw imkaniyatın beredi. Kobulda Ozbekiston sawda úyi ashıldı. Ol jaǵdayda turaqlı túrde Ozbekistonda islep shıǵarılǵan atı astında tovarlar korgazmasi iskerlik júrgizedi jıldıń sentyabr ayında Mazarı Sharıfda UzTrade shourumi (korgazma zalı ) ashıldı. Ol jaǵdayda
ozbekistonlik óndiriwshilerdiń túrli ónimleri orin alǵan. Búgingi kunga shekem UzTrade kompaniyası afgonistonlik serikleri menen 29 million dollardan artıq pitimler imzoladi. Bunnan tısqarı, jurtımız 25 avtobus, 3 traktor hám tirkama texnikanı begaraz jetkezip berdi. 8 Mámleket strukturası hám mámleket
shegaraları qol qatılmaslıǵın isenimli qorǵaw, insan huqıqları hám erkinliklerine ogishmay ámel etiw, jámiyettegi milletleraro tatıwlıq, diniy bagrikenglik, tınıshlıq hám arqayi’nlik - demokratiyalıq huqıqıy mámleket qurıwdıń hám de mámleketti jedel sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdıń zárúrli shártlerinen esaplanadı. Ozbekiston Respublikası Milliy qawipsizlik xızmeti mámlekettiń konstituciyalıq
basqarıw princpıı, suverenitet, aymaqlıq pútinligi, ekonomikalıq hám qorǵaw potencialın sırtqı hám ishki abaylardan qorǵaw sistemasında bólek orin tutadı. Usınıń menen birge, Milliy qawipsizlik xızmetiniń mártebesi, wazıypaları hám kepillikleri sheńberin anıq belgilep beretuǵın nızam hújjeti jaratılmay turıp,
oǵan milliy qawipsizlikti taminlashning barlıq tárepleri júkletilgani bul mekemediń mámleket shólkemleri iskerliginiń barlıq tarawlarına negizsiz aralasıwına shárt-sharayat jaratıp berdi. Mámleketti rawajlandırıwdıń házirgi basqıshındaǵı ústin turatuǵın yonalishlar, mámleket jáne social turmıstıń barlıq tarawların reformalaw boyınsha wazıypalardı nátiyjeli ámelge asırıw mámleket qawipsizligin
taminlashning sapa tárepten jańa sistemasın qáliplestiriwdi talap etedi.
9 Ozbekiston Respublikasınıń konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenitet, aymaqlıq pútinligi hám máplerin sırtqı hám ishki abaylardan qorǵaw boyınsha iskerlikti tupten jetilistiriw maqsetinde, sonıń menen birge, jıllarda Ozbekiston Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın yonalishi boyicha
Háreketler strategiyası wazıypalarına muwapıq : 1. Ozbekiston Respublikası Milliy qawipsizlik xızmeti Ozbekiston Respublikası Mámleket qawipsizlik xızmeti retinde qayta tashkil etilsin. Belgilensinki, Ozbekiston Respublikası Mámleket qawipsizlik xızmeti Ozbekiston Respublikası Milliy qawipsizlik xızmetiniń huqıqları, minnetlemeleri hám shártnamaları boyicha huqıqıy miyrasxor esaplanadı. Ozbekiston Respublikası Mámleket qawipsizlik xızmeti Ozbekiston Respublikasınıń konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenitet, aymaqlıq pútinligi hám máplerin sırtqı hám ishki abaylardan qorǵaw etiwshi arnawlı kepillikli organ etip belgilensin.
11 2. Ozbekiston Respublikası Mámleket qawipsizlik xızmeti (endigiden Xızmet dep júritiledi) iskerligin shólkemlestiriwdiń ústin turatuǵın yonalishlari etip tómendegiler belgilensin: Xızmettiń arnawlı kepillikli mámleket qawipsizlik organı retindegi huqıqıy mártebesi, kepillikleri hám iskerlik yonalishlarini anıq
belgilep beretuǵın bekkem nızamshılıq bazasın jaratıw ; búgingi kúndegi qawip-xaterler hám abaylarǵa qarsı gúresishning tasirchan forma hám de usılların engiziw; júzege kiyatırǵan sociallıq-siyasiy hám sotsial-ekonomikalıq jaǵdaynı inabatqa alǵan halda mámleket qawipsizligin taminlash boyınsha wazıypalardı orınlawda ámeldegi kúsh hám de qurallardan nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın beretuǵın shólkemlestirilgen strukturanı qáliplestiriw; Xızmet iskerligin mámleket qawipsizligin taminlash jumıslarınıń forma hám usılları, sonıń menen birge, Xızmet áskeriy xizmetkerleriniń mekemelik tiyisliligi haqqındaǵı malumotlar ashiq jarıya bolıwın esaptan tısqarı etiwshi konspiratsiya principi tiykarında shólkemlestiriw; puqaralardıń huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı máplerine ogishmay ámel etiliwin kepillikleytuǵın tasirchan mexanizmlerdi engiziw; Ozbekiston Respublikasınıń máplerin múnásip qorǵawǵa ılayıq, hár tárepleme jetik hám patriot jaslardı Xızmetke qosıwǵa qaratılǵan kadrlardı tańlaw hám tayarlawdıń ulıwma jańa sistemasın jaratıw ; miynetke múnásip aqsha tolash, turaq-jay hám xojalıq shárt-shárayatlardı jaqsılaw, sogliqni saqlaw sistemasın jetilistiriw arqalı Xızmet áskeriy xizmetkerleriniń social qorǵalıwın kúsheytiw. 12 3. Xızmettiń tiykarǵı wazıypaları hám iskerlik yonalishlari etip
tómendegiler belgilensin: Ozbekiston Respublikasınıń mámleket qawipsizligi hám máplerin sırtqı hám ishki abaylardan qorǵawdı taminlash, usı tarawda nızamlılıq hám nızam ústinligin bekkemlew, huqıq buzıwlardıń aldın alıw, olardı anıqlaw hám olarǵa toqtatıw beriw; Ozbekiston Respublikasınıń konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenitet hám aymaqlıq pútinligine shegaranı buzıp kiriwlerdiń aldın
alıw, olardı anıqlaw hám de olarǵa toqtatıw beriw boyicha razvedka hám kontrrazvedka iskerligin ámelge asırıw ; Ozbekiston Respublikasınıń Mámleket shegaraların qoriqlash hám qorǵaw ; Ozbekiston Respublikasınıń Qurallı Kúshleri hám qorǵaw -sanaat kompleksin mámleket qawipsizligine qawip-xaterler hám de abaylardan qorǵaw, mámleket qorǵaw qábiletin bekkemlew boyicha strategiyalıq
ǵayratlardı ámelge asırıwda qatnasıw ; terrorizm, ekstremizm, uyushgan ayıpkerlikke, qural -yarog, náshebentlik quralları hám psixotrop elementlardıń nızamǵa qarsı mámilesine qarsı gúresiw; mámleket mápleri hám qawipsizligine abay soluvchi milliy, ırqiy hám diniy kekti targib etiwge qaratılǵan
buzgunchilik iskerliginiń aldın alıw, onı anıqlaw hám oǵan toqtatıw beriw; ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq, social hám informaciya tarawlarında mámleket qawipsizligin taminlash, Ozbekiston Respublikası xalqiniń tariyxıy -materiallıq hám bay mınawy miyrasların qorǵaw ; mámleket shólkemleri hám basqa shólkemlerde mámleket mápleri hám qawipsizligine abay soluvchi korrupciya jaǵdaylarına qarsı gúresiw; telekommunikatsiya hám transport salasında mámleket qawipsizligin taminlash, ayrıqsha jaǵdaylardı júzege keltiretuǵın faktorlardıń aldın alıw, anıqlaw hám olarǵa toqtatıw beriw; Xızmet tergew qılıw kepillikine kiretuǵın jınayat jumısları boyicha tergewge shekem tekseriw hám dáslepki tergew aparıw hám operativ-qıdırıw iskerligin ámelge asırıw ; mámleket shólkemleri hám basqa shólkemlerde mámleket sırları saqlanıwı, arnawlı baylanıs qawipsizliginiń taminlanishi hám de informaciyalardı kriptografik qorǵawdı shólkemlestiriw ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıw ; mámleket mápleri hám qawipsizligine abay soluvchi huqıqbuzarliklar júz etiliwine múmkinshilik beretuǵın sebep hám shárt-
sharayatlardı anıqlaw hám de saplastırıw ; Xızmettiń jawınger hám saparbarlik tayınlıǵı jaǵdayın jetilistiriw hám saqlap turıw, kúsh hám qurallardı ayrıqsha jaǵdaylar júzege kelgen hám de áskeriy jaǵday engizilgandagi háreketlerge tayarlaw Ózbekstannıń xalıq aralıq shólkemler hám shet el mámleketler menen ekonomikalıq -siyasiy baylanıslarınıń ornatılıwı hám rawajlanıwı
Házirgi waqıtta pútkil jáhánda globallasıw processleriniń kúsheyip barıwı menen Jer júzinde tınıshlıq -turaqlılıqtı saqlaw, xalıq párawanlıǵı, onıń múnásip turmıs dárejesi, sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwdı támiyinlew, tálim, medicina hám átirap -ortalıqtı qorǵaw sıyaqlı ulıwmadunyalıq wazıypalar barǵan sayın
zárúrli áhmiyet kásip etip, olardı ámelge asırıwda xalıq aralıq shólkemlerdiń roli kúsheyip barıp atır. Xalıq aralıq shólkemler dep pútkil insaniyat ushın ulıwma bolǵan maqsetlerge erisiw jolında mámleketlikler, milliy jámiyet awqamlarınıń sociallıq-ekonomikalıq, siyasiy, materiallıq hám ilimiy-texnikalıq tiykarlarda birlesuvidan shólkemlesken shólkemlerge aytıladı. Xalıq aralıq shólkemlerdiń
ulıwma ózgesheligi sonnan ibarat, olardıń iskerligi anıq bir milliy mámleket shegarasınan shetke shıǵıp, mámleketlikleraro wazıypalar hám mashqalalardi sheshiwge qaratılǵan boladı. Bunday strukturalar búgingi kúnde mámleketlikler ortasındaǵı kóp tárepleme munasábetlerdiń eń zárúrli hám nátiyjeli
formalarınan biri bolıp qalıp atır. Xalıq aralıq shólkemlerdi shólkemlestiriw boyınsha háreketler salıstırǵanda áyyemgi dáwirlerden málim bolsa -de, zamanagóy túsinikmizdegi házirgi xalıq aralıq shólkemler tiykarınan XIX ásirdiń 2-yarımınan baslap tashkil tapa baslaǵan. Xalıq aralıq shólkemler ádetde mámleketlikleraro hám jámiyetlik birlespelerine bólinedi. Mámleketlikleraro birlespeler tikkeley xalıq aralıq munasábet hám iskerlik normaların jaratıw
funksiyasına iye. Sebebi olar mámleketlikler - xalıq aralıq huqıqtıń tiykarǵı subektleri tárepinen shólkemlestiriledi. Olar óz ornında túrli shólkem hám háreketlerge bóliniwi múmkin (mısalı, “Qosılmaslik” háreketi yamasa “77 lar” toparı ). Birlesken Milletler Shólkemi iskerliginde qollanılatuǵın atamalarda mámleketlikleraro shólkemler “Xalıq aralıq húkimetleraro shólkemler” dep júritiledi. Xalıq aralıq húkimetleraro shólkemlerdiń mámleketlikleraro shólkemlerden ayırmashılıǵı sonnan ibarat, olar turaqlı rezidenciyaına, xalıq aralıq
puqaralıq xızmetine, óz byudjetine iye bolıp, oǵan aǵza mámleketlikler xalıq aralıq huqıq subektleri esaplanadı. Sonıń menen birge, bul shólkemler óz kepillikleri sheńberinde xalıq aralıq shártnamalar dúziwi, túrli minnetlemelerdi óz moynına alıwı múmkin. Házirgi kúnde dúnyada hár túrlı mazmun hám maqsetke bo'ysundirilgan 2, 5 mińnen aslam xalıq aralıq shólkem bar. Jáhánda 350 den artıq húkimetleraro shólkem iskerlik kórsetip atır. Xalıq aralıq shólkemler mámleketlikler ortasındaǵı munasábetlerde maqset hám mápleri, háreket
baǵdarlarına, jáhán siyasatında tutqan ornı hám roliga qaray túrlishe áhmiyetke iye boladı. Olar túrli tariyxıy sharayatlarda payda bolǵan bolıp, siyasiy iskerlik subektleri retinde bir-birinen parıq etedi hám xalıq aralıq siyasatda túrlishe poziciyanı iyeleydi. Xalıq aralıq shólkemler maqset hám wazıypalarına, olardıń xalıq aralıq munasábetlerde hám jáhán siyasatı daǵı tutqan ornına qaray bir neshe gruppalarǵa bólinedi.Ózbekstan ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinenoq óz xalqi máplerin gózlep, dúnyadaǵı derlikk barlıq shólkemler menen sheriklik etiwge kirdiler. Ózbekstannıń sırtqı siyasatda regionlararo qawipsizlikti
támiyinlewde xalıq aralıq shólkemler iskerliginen, olardıń programmalarınan da keń paydalanıwı perspektivalı nátiyjelerdi kórsetedi. Kóplegen regionlıq shólkemler, mısalı, NATO, EKO, Islam konferensiyası, Qosılmaslik háreketi hám basqalar menen de nátiyjeli sheriklikler jolǵa qoyıldı. 1994 jıl iyul ayında Ózbekstan NATOning “Tınıshlıq jolındaǵı sheriklik” programmasına qosıldı. Bul programmaǵa kóre Ózbekstan áskeriy bólimleri Arqa Karolina (AQSH) dagi Kemp Lejyup teńiz piyadaları poligonida ótkerilgen áskeriy shınıǵıwlarda, Ózbekstan aymaǵında amerikalıqlar menen ótkerilgen desantchilarning “Ultrabalans-96” áskeriy shınıǵıwlarında qatnasdılar. Sonıń menen birge, Respublika áskeriy bilim jurtı studentleri 1997 jıl Norvegiyada ótkerilgen “Kooperativ bankers-97” shınıǵıwlarında da qatnasdılar. Bul sıyaqlı sheriklikler jawıngerlarimiz ushın ayriqsha uqıp mektep, tájiriybe bolıp, olardıń urıspazlıq qábiletin asırıwlarına járdem berdi. 1999 jıl aprelde I. A. Karimovning NATO (Arqa Atlantikalıq Birlespesi) qasındaǵı “Tınıshlıq jolındaǵı sheriklik” programmasında qatnasıwı Oraylıq Aziya regioninde kollektiv qawipsizlik hám párawanlıqtıń keń sistemasın payda etiwdi joybarlawda Ózbekstannıń qatnasıwın kepillikladi.
Naǵız ózi processlerden keyin NATO Bas xatkeri X. Solananing Ózbekstanǵa saparı eki orta daǵı tınıshilik jolındaǵı siyasattiń birdamligini kórsetdi.
Ózbekstannıń NATO menen tınıshlıq jolındaǵı sherikligi búgingi kúnde de izbe-iz dawam etpekte. Prezident I. A. Karimov 2011 jıl yanvar ayında Bryusselga etken saparında NATO Bas xatkeri Anders Fog Súwretussen menen dús keliwib, Ózbekstan hám NATO kóp tárepleme munasábetlerine tiyisli máseleler
maydanınan ashıq hám konstruktiv tárzde pikirler almasildi. Bul ushırasıw Ózbekstan menen NATO ortasındaǵı óz-ara ańǵarıwuvni bekkemlew hám nátiyjeli sheriklikti jáne de rawajlandırıwǵa xızmet etdi.
Ózbekstan menen YEXHT (Evropada qawipsizlik hám sheriklik shólkemi) menen sherikligi de óz nátiyjesin bere basladı. 1992 jıl 26 fevralda Ózbekstan YEXHT sovetiniń juwmaqlawshı hújjetine qol chekip, eki orta daǵı sheriklikler baslandı. Usı hújjet imzolangan waqıttan berli Ózbekstannıń Evropa qawipsizlik hám
sheriklik shólkemi bólindilerindegi qatnasıwı barǵan sayın keńeyip barıp atır. YEXHTning Oraylıq Aziya menen baylanısları boyınsha Byurosi regionda turaqlılıqtı támiyinlew maqsetinde regiondaǵı respublikalar menen sheriklikti jolǵa qoyıp alǵanı quvonarli hol bolıp tabıladı. Bul byuroning ǵayratı
menen Tashkentte YEXHTning “Insan huqıqları boyınsha milliy institutlar”, “Ǵalaba xabar quralları demokratiyalastırıw sharayatında” temasındaǵı bir qatar ánjumanları ótkerildi. Seminarlar Oraylıq hám Arqa Evropada insan huqıqları boyınsha milliy institutlar iskerligin rawajlandırıw, xalıq tálimi hám ǵalaba
xabar qurallarınıń insan huqıqları salasındaǵı roli máselesin kórip shıqtı. Bunday jıynalıslarda Ózbekstannıń qatnasıwı tınıshilikparvar sırtqı siyasat júrgiziwinde tiykarǵı faktor bolıp qaldı. 1996 jılda Lissabon qalasında YEXHTning sammiti bolıp, Ózbekstan administraciyası qawipsizlik sheńberine kiretuǵın qarawların aytdı. Usı konfrenciyada Prezidentimiz jıynalıs qatnasıwshılarına Oraylıq Aziya regionin yadrosız zona, dep taǵı bir bar járiyaladı. Ózbekstan administraciyasınıń waqıyalar kúsheyip baratırǵan jerlerge qural -qural
jetkiziwdi toqtatıw haqqındaǵı pikiri Lissabon ushırasıwınıń juwmaqlawshı hújjetine kirgizildi.1999 jıl 18-19 noyabr kúnleri usı shólkemge aǵza 54 mámleket basshılarınıń Turkiyanıń Istambul qalasında joqarı dárejedegi uchrushuvi bolıp, usı konfrenciyada talay aktual máseleler, atap aytqanda, Evropada qawipsizlik hám sheriklikti bekkemlewdiń tiykarǵı principlerı islep shıǵılǵan edi. Jıynalısta
Ózbekstan basshısınıń lekciyası dúnya mámleketleri ekonomikalıq rawajlanıwın, puqaralardıń social turmıs tárizin tek ǵana qawipsizlik támiyinlagandagina ámelge asırıw múmkinligine qaratildi. Ózbekstan Prezidenti jıynalısta global áhmiyetke iye bolǵan terrorizmga qarsı oray dúziw haqqındaǵı usınısın kirgizdi hám túrli jaramsız niyetdagilarga járdem berip atırǵan tishkilotlarni túbiri menen joytıw arqalıǵana mámleketler hám xalıqlardıń qawipsizligin támiyinlew múmkinligin bólek aytıp ótdi. Ózbekstan menen YEXHT ortasındaǵı munasábetlerde milletleraro munasábetlerge tiyisli máseleler de zárúrli orın tutıp atır.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti I. A. Karimovning 2011 jıl 29 martda Oqsaroyda YEXHTning kamsonli milletler máseleleri boyınsha Joqarı komissari Knut vollebekni qabıllawı hám ol menen máslahátlashuvlar da eki orta daǵı sheriklikler rawajlanıwına xızmet etdi. Ushırasıwda Ózbekstan menen YEXHTning kamsonli milletler máseleleri boyınsha Joqarı komissari mekememesi ortasındaǵı sherikliktiń búgingi jaǵdayı hám kelesheklerine tiyisli, sonıń menen birge, táreplerdi qızıqtırǵan basqa máseleler de kórip shıǵıldı. K. vollebek 2010 jıldıń iyunında Kirgizstandıń qubla aymaqlarında júz bergen fojeali waqıyalar waqtında Ózbekstan tutqan pozitsiyaga joqarı baha berip, bunday hár tárepleme puqta oylanǵan salmaqli-saldamlı jantasıw kelspewshilikdıń kúsheyiwi hám mámleketlikleraro qarama-qarsılıqqa aylanıp ketiwiniń aldın alıw imkaniyatın bergenin bólek belgiledi. XX ásir aqırı XXI ásir basları xalıq aralıq terrorizmga qarsı keskin gúres dáwiri boldı. Bul gúreske Ózbekstan óziniń úlken úlesin qosıp atır. Bunı AQSH senatorlaridan Liberman tastıyıqlab: “Ózbekstansız biziń Afganistan daǵı hákisilterrorchilarga qarsı gúresimiz tabıslı bolmaǵan bolar edi”,
degen edi. Ózbekstannıń ishki rawajlanıwı hám jáhánda óziniń múnásip ornın tabıwında Evropa Birlespesi (YEI) menen sheriklikler de óz úlesin qosıp atır.
Ózbekstan menen YEI ortasındaǵı pitim 1996 jıl 21-22 iyun kúnleri Italiyanıń Florensiya qalasında YEI mámleketleri basshılarınıń jıynalısında Ózbekstan Prezidenti I. A. Karimov tárepinen qol qoyıldı. Florensiyaning “Fortezza de basso” qorǵanında Evropa Birlespeine kiretuǵın mámleketlikler hám húkimet basshılarınıń náwbettegi ushırasıwı - sammitinde imzolangan seriklik hám sheriklik tuwrısındaǵı bulHújjet Ózbekstannıń jáhán jámiyetshiligine ózine isenimli kirip barıwında, óz ornı hám dawısına ıyelewinde úlken áhmiyet kásip etdi. Prezident I. A. Karimov bul pitimdi “Ózbekstan menen YEI ortasındaǵı munasábetlerde “Jańa turmıs noqatı”, dep ataǵan edi. Usı pitim Ózbekstandı Evropanıń rawajlanǵan mámleketleri menen hár tárepleme baylanısları respublika potencialın júzege shıǵarıwda, demokratiya hám bazar reformaların ámelge asırıw jolında tabıslı háreket qılıw ushın úlken múmkinshilik jarattı. Atap aytqanda, Italiya, Germaniya, Fransiya, Ullı Britaniya sıyaqlı aldıńǵı mámleketlikler menen bolıp atırǵan sheriklikler mámleketlerdiń ekonomikalıq, materiallıq baylanıslarında úlken áhmiyetke iye boldı. Ilim, mádeniyat, kórkem óner, bilimlendiriw tarawı daǵı óz-ara sherikliktiń keń kólemde alıp barılıwı da respublika rawajlanıwı ushın zárúrli faktor bolıp xızmet etdi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti I. A. Karimovning 2011 jıl 24 yanvarda Bryusselga ámelge asırǵan
usınısı Evropa hám Ózbekstan ortasındaǵı sheriklikte taǵı bir jańa dáwir ashtı. Evropa Birlespesi Komissiyası Prezidenti Joze Manuyel Barozzo menen ushırasıw hám eki ortada finanslıq hám texnikalıq sheriklik joybarların ámelge asırıw tuwrısındaǵı memorandumning imzolanishi zárúrli áhmiyet kásip
etdi. J. M. Barozzo Evropa Birlespesiniń 2007 jılda qabıl etilgen “Evropa Birlespesiniń Oraylıq Aziya boyınsha strategiyasi”ni ámelge asırılıwında Ózbekstan úlesin joqarı bahaladı.Sonıń menen birge, sapar processinde Ózbekstanda Evropa Birlespesi diplomatik wákilxanasın shólkemlestiriw etiwge keliwildi. Bul endigidengi óz-ara baylanıstiń natiyjeliligi hám sapasın asırıwǵa
múmkinshilik beredi. Sapar sıyaqlında ámelge asırılǵan jumıslar Ózbekstan hám YEI ortasındaǵı baylanıslardıń úlken potencialın ashıwda keń múmkinshilik jaratıp, ústin turatuǵın joybarlardı ámelge asırıw ushın joqarı
texnologiyalardı jetkiziw, infratuzilmani rawajlandırıw, kadrlar tayarlaw hám ilimiy-texnikalıq baylanıslardı keńeytiw arqalı YEIning mámleketimizdegi ekonomikalıq reformalar hám sistemalı ózgerisler processinde qatnasıwǵa tayın ekenin kórsetedi. Ózbekstan YEI menen óz-ara hújjetler menen bir qatarda Serikshilik hám sheriklik tuwrısındaǵı hám de Atom energiyasınan tınısh maqsette paydalanıw salasında sheriklik tuwrısındaǵı pitimlerdi de tuzdi. Serikshilik hám sheriklik tuwrısındaǵı pitim sheńberinde házirgi waqıtta Ózbekstan Respublikası hám YEI munasábetlerin muwapıqlastırıwshı besew qospa shólkem: Sheriklik keńesi, Sheriklik komiteti, Parlamentlararo sheriklik komiteti, Sawda hám investitsiyalar boyınsha járdemshi komitet, Ádillik, ishki jumıslar, insan huqıqları hám basqa máseleler boyınsha járdemshi komitetler xızmet kórsetip atır.
Usı mákemeler tiyisli tarawlar boyınsha munasábetlerdiń ámeldegi jaǵdayın úzliksiz talqılaw etip, olardı jáne de rawajlandırıw jolların islep shıǵadı. Sonıń menen birge Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan reformalar, YEIdagi ishki siyasiy jaǵday menen baylanıslı máseleler, Orta Aziyada regionlıq qawipsizlikti
támiyinlew hám sheriklik qılıw, hár eki táreptiń máplerine sáykes keletuǵın xalıq aralıq máseleler boyınsha pikir almasildi. 2011 jıldıń 7 aprelida Tashkentte sırtqı jumıslar ministrleri dárejesinde “Evropa Birlespesi hám Oraylıq Aziya” uranı astında ushırasıw ótkerildi. Bul ushırasıw da YEI hám Orta Aziya mámleketleri ortasındaǵı regionlararo siyasiy baylanısti jáne de jedellestiriw hám bekkemlewge xızmet etedi. Ózbekstan óz sırtqı siyasatında mámlekettiń turaqlılıǵın, jedel rawajlanıwı hám milliy qawipsizligin, onıń jáhán xojalıq baylanıslarǵa kirisiwuvini támiyinlewge múmkinshilik jaratıwshı mámleketlikleraro shólkemlerdiń dúzilisine jáne bul shólkemlerde aktiv qatnas etiwge ústin turatuǵın áhmiyet qaratdı. Áne
sonday strukturalardan biri SHHT (Shanxay sheriklik shólkemi) bolıp tabıladı.
1996 jılda Shanxayda, 1997 jılda Moskvada bolıp ótken Kitay, Rossiya, Kazaxstan, Kirgizstan hám Tadjikistan mámleket basshılarınıń sammitinde áskeriy tarawda hám de shegara aymaqlarında óz-ara isenimdi bekkemlew, qurallı kúshlerdi kemeytiw tuwrısında shártnama imzolanib, nátiyjede “Shanxay
forumi” yamasa “Shanxay beshligi” shólkemi dúzilgen edi. 2001 jıl 14-15 iyun kúnleri Kitayda náwbettegi Shanxay sammiti bolıp ótti. Onıń jumısında Ózbekstan
Respublikası Prezidenti Islam Karimov qatnasdı hám Ózbekstannıń “Shanxay forumi”ga tolıq haqılı aǵza bolıwı tuwrısında bayanat qol qoyıldı. Ózbekstan Prezidentiniń usınısı menen “Shanxay forumi” atı “Shanxay sheriklik shólkemi” - SHHT dep ózgertirildi. Ózbekstan onıń tiykarlawshilerinen biri boldı. Bul sammit juwmaǵında Shanxay sheriklik shólkemin dúziw tuwrısında Deklaratsiya qabıllandı. Sonıń enen birge, terrorchilik, ayırmashılıq hám ekstremizmga qarsı gúres boyınsha “Shanxay konvensiya”si da qol qoyıldı.
Sammit qabıl etken Deklaratsiyada Shanxay sheriklik shólkeminiń maqseti, aǵza mámleketlerdiń bir-birine óz-ara isenimi, doslıq hám qońsılaschilikni bekkemlew, olar ortasında siyasiy, sawda -ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq, materiallıq, tálim, energetika, taransport, ekologiya hám basqa tarawlar daǵı nátiyjeli sheriklikti xoshametlewden ibarat ekenligi belgilep qoyılǵan. Indiya, Iran, Mo'g'uliston, Pakistan - shólkemdiń gúzetshi mártebeindegi, Belarus Respublikası hám Shri-Lanka eki tárep baylanısilar boyınsha sherik mámleketlikler esaplanadi. SHHT sheńberinde aǵza mámleketler Sırtqı jumıslar ministrlikleri keńesi, Qorǵaw ministrlikleri keńesi dúzilgen hám xızmet kórsetip atır. Mámleket hám húkimet, sırtqı jumıslar hám qorǵaw ministrlikleri, huqıq tártipot, qawipsizlik shólkemleri basshıları hám ekspertlerdiń ushırasıwları hám máslahátlashuvlari úzliksiz
ótkerilmekte. 2002 jıl 6 -7 iyun kúnleri SHHTga aǵza mámleketler mámleket basshılarınıń Sankt-Peterburg qalasında náwbettegi sammiti bolıp ótti. Ózara kelisiwler juwmaǵında SHHTga aǵza mámleketlikler basshılarınıń Deklaratsiyası, Shólkemdiń shólkemlestiriw hújjeti-SHHT Hartiyasi, SHHTga aǵza mámleketlikler ortasında Regionlıq hákisilterror strukturası haqqındaǵı pitimge qol qoyıldı. 2003 jıl 29 may kúni Moskvada bolıp ótken sammitte SHHTning turaqlı ámel etiwshi keńseleri-Pekinda, Tashkentte xatkeriyat Regionlıq hákisilterror strukturası (MATT) ijroiya komitetin jumısqa túsiriwge qarar etildi 2003 jıl sentyabrde Pekinda SHHT mámleketleri húkimet basshıları (bas ministrler) Keńesi bolıp ótti, onıń sheshimi menen kóp tárepleme sherikliktiń uzaq múddetli programması islep shıǵıldı hám tastıyıqlandi. SHHT sheńberinde aǵza mámleketlerdiń sırtqı jumıslar ministrlikleri, ekonomikalıq hám sawda ministrlikleri, qawipsizlik keńesleri ortasında úzliksiz baylanıslar jolǵa qoyıldı.
2004 jıldıń 17 iyunında Tashkentte SHHTga aǵza mámleketlikler basshılarınıń sammiti bolıp ótti. Ol jaǵdayda eki tiykarǵı másele qawipsizlik hám sawda -ekonomikalıq sheriklik boyınsha ózara kelisiwler bolıp ótti. Sammitte 2004 jıl mart ayında Ózbekstanda ámelge asırılǵan terrorchilik háreketi tekǵana Ózbekstan, bálki pútkil Oraylıq Aziya regioninde jaǵdaynı izdan shıǵarıwǵa qaratılǵanlıǵı jazıp qoyıldı. Dúnyada terrorchilik kúsheyip, yadrolıq, ximiyalıq, biologiyalıq, elektron terrorchilik qáwipi payda bolǵanlıǵı, terrorchilarning bazaların joytıw, adamlardıń sanasına uwlı zatlaytuǵın, terrorchilikni finanslashtiradigan oraylarǵa qarsı keskin gúres aparıw zárúrligi aytıp ótildi. SHHTning bul sammitinde sawda ekonomikalıq sheriklikti rawajlandırıw máselesine bólek itibar qaratildi hám sol sebep, SHHTni qawipsizilik arqalı sheriklik tárepke baslaytuǵın shólkem bolıp tabıladı, dep aytıp ótildi.
Sammit juwmaǵında Tashkent Deklaratsiyası, SHHTning kepillikleri tuwrısındaǵı konvensiya, Narkotik qurallar hám psixotrop elementlardıń nızamǵa qarsı aylanıwına qarsı gúresde sheriklik tuwrısındaǵı pitim, shólkem jáne onıń shólkemleri iskerligine tiyisli hújjetler qol qoyıldı. 2003 jıl sentyabr ayında SHHTga aǵza mámleketlikler húkimet basshıları 20 jılǵa mólsherlengen kóp
tárepleme sawda -ekonomikalıq sheriklik programmasın qol qoyıwdı. Uzaq múddetli maqset retinde SHHT mákanında erkin sawda aymaǵın shólkemlestiriw, qısqa múddetli perspektivaǵa - sawda hám investitsiya salasında qolay sharayat jaratıw procesin aktivlestiriw máselesi qoyıldı. Búgingi kúnde SHHT sheńberi energetika, tarnsport, awıl xojalıǵı, telekommunikatsiya hám ilimiy-taxnikaviy, materiallıq, tálim, sayaxatshılıq hám gumanitar tarawlardı qamtıp alıp atır.
Aǵza mámleketlikler Shólkemge gezek menen bir jıl múddetke baslıq qılıwadı, múddettiń tamamlanılıwı sammit kepillikine kiredi. SHHTga aǵza mámleketlikler basshılarınıń 2009 jıl 15-16 iyun kúnleri Yekaterinburg qalasında bolıp ótken
ushırasıwı juwmaqlarına kóre, Shólkemge baslıq qılıw gezegi Ózbekstan Respublikasına keldi. Ózbekstan baslıqlıǵı sheńberinde SHHTning shártnamalıq -huqıqıy bazasın shólkem iskerligi hám basqa xalıq aralıq shólkemler tájiriybesi tiykarında jáne de jetilistiriw hám de bekkemlewge jóneltirilgen aktiv
ilajlar ámelge asırıldı. Atap aytqanda, SHHT ilajların ótkeriw processnini shólkemlestiriwdiń anıq sistemasın jaratıw, sonıń menen birge, tayarlanıp atırǵan hújjetlerdiń natiyjeliligi hám sapasın asırıw zárúrli esaplanadi. Sol orında
Ózbekstan ǵayratı menen shólkem sheńberinde normativ-huqıqıy hújjet boyınsha ǵayrat kórsetiw, islep shıǵıw, shártlesiw aparıw hám qabıllaw rejimin qatań belgilep beretuǵın SHHT jumıs tártibi qaǵıydaları joybarı ústinde jumıs alıp barıldı. Sonıń menen birge Ózbekstan Respublikasınıń ǵayratına kóre SHHT
menen BMT xatkeriyatlari ortasındaǵı sheriklik tuwrısındaǵı memorandum da islep shıǵıldı hám kelisip alındı.
2012 jıl 6 iyunda Pekinda bolıp ótken SHHT Mámleket basshıları sovetiniń on ekinshi májilisinde de shólkem aldında turǵan aktual wazıypalardı sheshiw boyınsha sheriklikte umtılıw-háreketler natiyjeliligin asırıwǵa qaratılǵan máseleler talqılaw etildi. Ózbekstan Respublikası Islam konferensiyası shólkemi, Qosılmaslik háreketi sıyaqlı regionlıq shólkemler menen de nátiyjeli baylanıslar ornatdı. Bular arasında, ásirese, júzden artıq a'zoga iye, 1985 jılda dúzilgen
Qosılmaslik háreketi tárepinen alıp barılıp atırǵan siyasat Ózbekstan sırtqı siyasatınıń tiykarǵı principlerıge, xalıq aralıq kelispewshiliklerdi tınısh jol menen sheshiw, túrli áskeriy-siyasiy bloklar iskerliginde qatnasmaslik, tınıshlıqsevarlik sıyaqlı jónelislerge tolıq sáykes keledi. Ózbekstan bul shólkemge 105-aǵza bolıp kirdi. Ózbekstan 1996 jılda Islam konferensiyası shólkemine aǵza bolıp, eki orta daǵı baylanıslardıń natiyjeliligi keyingi jıllarda jáne de asdı. 1969 jılda tuzilib, Aziya hám Afrika kontinentlerindegi 57 mámleketti ózine aǵza etken bul shólkemdiń tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha shólkemi (AYSESKO)
tárepinen mámleketimizdiń bas qalası Tashkentti 2007 jılda Islam mádeniyatınıń paytaxtı dep daǵaza etildi.
Bul joqarı mártebediń beriliwi zamirida jurtımızda “hújdan erkinshegi diniy shólkemler tuwrısında”gi Nızamnıń (1991) qabıl etiliwi, hár bir musulman ushın múqaddes Ruwza hám Jábirleniwshi haytlarınıń putkil xalıq bayramı retinde dem alıw kúni dep daǵaza etilgenligi, islam mádeniyatı hám arxitektorchiligini ózinde jámlegen áyyemgi qalalardıń bir neshe mıń jıllıq yubileylarini xalıq aralıq
YUNESKO shólkemi menen sheriklikte dúnya kóleminde bayramlanishi, bul qalalarda islam tariyxı, mádeniyatı hám kórkem ónerine tiyisli ámeldegi imaratlardı remontlanıwı, qaytaldan qurıw sıyaqlı abadanshılıq jumıslarınıń ámelge asırılıwı, islamıy jumıslar hám islam filosofiyası rawajlanıwına ózleriniń
o'lmas dóretpeleri hám táliymatları menen salmaqlı úles qosqan ullı qımıslılarimizning tuwılıw sánelerin bayramlanishi, bul qalalarda hám ásirese Tashkentte islam tariyxı, mádeniyatı hám kórkem óneri, arxitektorshılıǵına tiyisli kóplegen bahasız baylıqlar mámleket qáwipsizliginde bolıp, olardı saqlap -abaylap saqlanıwı hám kelesi áwladqa jetkeziliwi hám taǵı basqalar jatadı.
— YAqinda BMTning “Cifrlı húkimetti turaqlı rawajlanıwı jolındaǵı on jıllıq háreket” atlı esabatı daǵaza etildi. 2020 jıl ushın dúnyada elektron húkimet rawajlanıwı nátiyjeleri usınıs etilgen bul reytingde Ózbekstan 6 tekshege túsip, 87-orındı iyeledi. Ne dep o'ylaysiz, ne nátiyjesinde mámleketimiz aldınǵı
ornın joǵatdı?
— Álbette, Ózbekstan ulıwma reytingde 6 tekshege pasaydi. Lekin reytingni qáliplestiriwshi komponentler boyınsha anaǵurlım ósiw gúzetilgen. Mısalı, bul reytingdiń “Insan kapitalı”, “elektron qatnasıw” hám “Telekommunikatsiya infratuzilmasi” indeksleri boyınsha kórsetkishler 0, 01 den 0, 14
punktge shekem asqan. “elektron qatnasıw” indeksi boyınsha respublikamız óziniń kórsetkishin 0, 80 punktge shekem asırıp, ulıwma reyting degi ornın 13 tekshege kóterdi hám 46 -orındı iyelep, elektron qatnasıw indeksiniń júdá
joqarı rawajlanıw dárejesine iye mámleketler dizimine kirdi. negizinde, 2018 jılda bul indeks boyınsha mámleketimiz 59 -orında edi. Bunnan tısqarı, Ózbekstanǵa ashıq maǵlıwmatlar boyınsha eń joqarı ball berildi. Álbette, “elektron húkimetti rawajlandırıw” reytingindegi ornımız tómenlewine ayırım faktorlar tásir etdi. bárinen burın, atap ótiw kerek, 2018 jıldan usı jıldıń aprel' ayına shekem respublikamızda cifrlı ekonomikanı rawajlandırıw hám “elektron húkimet” sistemasın engiziwde birden-bir muwapıqlastırıwshı organ ámeldegi bolmaǵan. Nátiyjede reytingni asırıw boyınsha anıq belgilengen ilajlar jobası qabıl
etilmegen hám tiyisli jumıslar etarli dárejede tashkil etilmegen. Házir Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw ministrligi bul jumısqa juwapker etip belgilengen. SHuningdek, milliy elektron xızmetler portalı hám de tálim, miynet, social xızmetler, den sawlıqtı saqlaw, finans hám átirap -ortalıq tarawları daǵı tiyisli ministrlik hám keńselerdiń veb-saytları da talapǵa tolıq
juwap beredi, dep ayta almaymız. Bul saytlar reytingdiń “elektron xızmetler” komponentinde 148 tárep boyınsha bahalab barıladı. Milliy onlayn xızmetler portalı hám rásmiy veb-saytlardıń mobil' -qurilmalardan paydalanıw ushın maslasqan formaları etarli dárejede engizilmegen. SHuningdek, tranzaktsiya xızmetlerin dárejesiniń tómenligi, mámleket bojlari, túrli jıynawlar hám
járiymalardı tolıq elektron tárzde tólew de aqırına etpegenligi reyting degi ornımızǵa unamsız tásirin kórsetip atır.
Reytingdiń “Insan kapitalı” komponenti boyınsha da islewimiz kerek bolǵan ayırım kemshilikler bar. Mısalı, aralıqtan oqıtıw múmkinshiliklerinen tolıq paydalanilmayotgani, joqarı maǵlıwmatqa iye xalıq qatlamı boyınsha anıq maǵlıwmatlar etarli emesligi reyting degi ornımızǵa tásir qılıp atır.
Mobil' baylanıs abonentleri, internet paydalanıwshıları úlesin begilaydigan “Telekommunikatsiya infratuzilmasi” komponentinde bolsa respublikanıń uzaq aymaqlarına joqarı tezliktegi sımlı internet tarmaǵı etip barmaǵanlıǵı da reyting degi ornımızǵa óz tásirin ótkerip atır. Bul kemshiliklerdi tuwrılaw boyınsha ústin turatuǵın wazıypalardı belgilep alǵanmız. Úmit etemizki, náwbettegi esabatlarda bul jóneliste mámleketimiz ornı jáne de jaqsılanıwına eriwiladi.
— Koronavirus pandemiyası kóp reformalarimizga unamsız tásir etdi. Ekonomika deysizmi, sanaatma, tálim hám basqa tarawlar qıyın báseki ortalıǵında qaldı. Ne dep o'ylaysiz, bul jaǵday reyting hám indekslerde qanday bahalanadı?
— Haqıyqattan da, búgingi kúnde koronavirus pandemiyası global kólemde pútkil insaniyatqa qáwip salıp atırǵanına, barlıq tarawlarda túrli qıyınshılıqlardı keltirip shıǵarayotganiga bárshemiz gúwa bolıp turıpmız.
Pandemiya sharayatında, álbette, birinshi zarba ekonomikaǵa túsedi, joybarlastırılǵan kóplegen reformalar atqarıwı artqa jıljıtıladı, tiykarǵı itibar den sawlıqtı saqlaw sistemasın qollap-quwatlaw, xalıqtsocial qorǵaw, onıń turmıs dárejesin jaqsılawǵa qaratıldı. Xalıq aralıq reyting agentlikleri indekslerdi esaplab shıǵıwda yamasa reytinglerdi dúziwde, tiykarınan, mámlekettiń túrli statistikalıq kórsetkishlerine tayanadi. Tán alıw kerek, pandemiya sebepli statistikalıq
kórsetkishlerdiń jaqsı tárepke ózgeriwine salıstırǵanda olardıń jamanlasıw múmkinshiligı joqarılaw. SHu sebepli keyingi jıllarda xalıq aralıq reyting hám indekslerdegi ornımizning ámeldegi jaǵdayında saqlap qalınıwi yamasa pastlashishi múmkinshiligın názerden qochirib bolmaydı. Biraq esten shıǵarmaw
kerek, pandemiya bir yamasa bir neshe mámlekette emes, bálki dúnya mámleketlerine tikkeley unamsız tásirin ótkerip atır. SHu sebepli, bálki basqa mámleketlerdiń de reytinglerdegi ornı pastlashishi sebep mámleketimizdiń ornı
shın mániste eliriwi yamasa ámeldegi jaǵdayda saqlanıp qalıwı da itimaldan jıraq emes. Hár qanday jaǵdayda da xalqımızdıń ázeliy qádiriyatlarınan kelip shıǵıp bárháma jaqsı nıyetleniw, ertangi kunga úmit menen bagıw sezimi dilimizda jasap atır. Isenimimiz kámalki, bárshemiz, pútkil xalqımız bir jan, bir tán bolıp tatıwlıqta háreket qilsak, bul sınaqlardı álbette engamiz. Pandemiyadan rawajlaniwimizdiń ertangi baǵdarların belgileytuǵın jańa juwmaqlar, jańa ideyalar, jańa kúsh menen shıǵıp, rawajlanıw jolin izbe-iz dawam ettiremiz.
Insan huqıqları qorǵalıwın kepillik beriw, adamlardıń turmıs dárejesin asırıw, ekonomikalıq iskerlikte erkinlikti támiyinlew, sud-huqıq salasındaǵı materiallıq hám protsessual normalarni jetilistiriwge qaratılǵan reformalar mámleketimizdiń xalıq aralıq reyting hám indekslerdegi kórsetkishleri asıwına
sebep bolıp atır. Atap aytqanda, sońǵı tórt jıl dawamında mámleketimiz Miyraslar fondınıń “Ekonomikalıq erkinlik” indeksinde 52 tekshege, Jáhán bankiniń “Logistika natiyjeliligi” indeksinde 19 tekshege, “Biznes júrgiziw”
indeksinde 18 tekshege kóterildi.
Ózbekstan Ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkeminiń “Mámleketlerge tán xaterlerdi klassifikaciyalaw” sistemasındaǵı 6 -gruppa mámleketleri qatarından 5-gruppa mámleketleri qatarına kóterildi.
Usınıń menen birge, ayırım basshılar reytingler menen islewge jetkiliklishe itibar qaratmayotganligi hám xalıq aralıq shólkemler tárepinen ótkerilip atırǵan sorawlarda kópshilik reformalar óz hákisin toappay atırǵanlıǵı áqibetinde ústin turatuǵın xalıq aralıq reyting hám indekslerde Ózbekstan Respublikası tómen
tekshelerde qalıp atır. Mámlekettiń investitsiyalıq ózine tartatuǵındorligi hám xalıq aralıq maydan daǵı imidjini bekkemlew, mámleket shólkemleri hám hólkemlerinde xalıq aralıq reyting hám indeksler menen islewdiń jańa mexanizmlerin engiziw, sonıń menen birge, 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń
besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasında belgilengen wazıypalardı ámelge asırıw maqsetinde:
1. Xalıq aralıq reyting hám indeksler menen islew boyınsha respublika keńesi (keyingi orınlarda - Keńes) 1-qosımshaǵa muwapıq quramda tashkil etilsin.
Keńestiń tiykarǵı wazıypaları etip tómendegiler belgilensin:
mámlekettiń sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy-huqıqıy rawajlanıw dárejesin sistemalı analiz etip barıw, túrli tarawlarda ámelge asırılıp atırǵan túpkilikli ózgerislerdiń Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám indekslerde mámlekettiń ornın jaqsılaw maqsetlerine xizmet
etiwin támiyinlew, usı baǵdardaǵı islerdiń natiyjeliligine tosıq bolıp atırǵan mashqalalardi saplastırıw ; Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám indekslerde mámlekettiń ornın jaqsılaw maqsetinde mámleket hákimiyatı hám basqarıwı sistemasın jetilistiriw, jámiyeti
demokratiyalastırıw, aldıńǵı xalıq aralıq tájiriybege tiykarlanǵan mámleket hám jámiyet qurılısı salasındaǵı reformalardı ámelge asırıw boyınsha ǵayratlardı ilgeri jıljıtıw ; mámleket hám jámiyet ómiriniń túrli iskerlik tarawıların tártipke salıwǵa qaratılǵan normativlik-huqıqıy hújjetler hám olardıń joybarların Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám indekslerdegi mámlekettiń ornına tásiri kózqarasınan kompleks bahalab barıw.
Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi hám Ádillik ministrligi Keńestiń jumısshı shólkemleri etip belgilensin.
Keńes jumısshı shólkemleri boyınsha bólistirilgen Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám indekslerde mámlekettiń ornın jaqsılawǵa qaratılǵan tásirli sharalar islep shıǵilıwı hám ámelge asırılıwı hám de bul jóneliste sistemalı xalıq aralıq sheriklik alıp barılıwı ústinen Keńes tárepinen qadaǵalaw ornatıladı. Sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy-huqıqıy reyting hám
indekslerdiń Keńes jumısshı shólkemleri boyınsha bólistiriwi 2-qosımshaǵa muwapıq tastıyıqlansin. 2. Juwapker mámleket shólkemleri birinshi basshılarınıń iskerligi natiyjeliligin bahalawdıń bas kriteryalarınan biri etip Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám
indekslerde mámlekettiń ornın jaqsılaw belgilensin Ózbekstan Respublikası ushın ústin turatuǵın bolǵan xalıq aralıq reyting hám indeksler boyınsha nátiyjelililiktiń eń zárúrli kórsetkishleri (keyingi orınlarda - KPI) 3-qosımshaǵa muwapıq tastıyıqlansin. 3. Kishi hámeldar ministrlik hám keńseler ózleri juwapker bolǵan reyting hám indekslerdiń daǵaza etiliwi múddetleri hám olardıń metodologiyalarini esapqa alǵan halda, KPIga erisiw maqsetinde:
bir ay múddette 2020 jıl ekinshi yarımı dawamında ámelge asırılıwı kerek bolǵan shólkemlestirilgen ilajlar programmaların ;
hár jıl 1 dekabrge shekem kelesi jıl dawamında ámelge asırıwı kerek bolǵan shólkemlestirilgen ilajlar programmaların islep chiqsin hám tastıyıqlaw ushın Keńeske kiritiliwin támiyinlasin. Bunda, xalıq aralıq reyting hám indekslerdiń náwbettegi basılıwında zárúr kórsetkishni atap kórsetiwge qaratılǵan ámeliy usınıslardı islep shıǵıw, sonıń menen birge, reyting hám indekslerdi daǵaza etiwshi
shólkemler hám de olardı dúziwde paydalaniletuǵın informaciya dárekleri menen sheriklik qılıw mexanizmlerin názerde tutıw kerek.
4. Sonday tártip ornatilsinki, oǵan muwapıq juwapker mámleket shólkemleriniń birinshi basshıları hár sherek juwmaǵı boyınsha :
keyingi aynıń 15-sánesine shekem Keńes jumısshı shólkemlerine mámlekette ámelge asırılıp atırǵan reformalar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar, zárúr statistikalıq informaciyalar hám basqa materiallardı usınıs etedi;
keyingi aynıń 30 -sánesine shekem Keńes baslıǵı yamasa orınbasarınıń baslıqlıǵında ótkeriletuǵın jıynalıslarda tiyisli xalıq aralıq reyting hám indekslerde KPI ga erisiw ushın ámelge asırılǵan ilajlar tuwrısında informaciya beredi.
5. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019 jıl 7 mart daǵı PF-5687-san Pármanı menen islengen Ústin turatuǵın xalıq aralıq reyting hám indeksler menen islewdi muwapıqlastırıw boyınsha komissiya moynına Keńes iskerligin shólkemlestiriwge kómeklesiw hám Keńes jıynalısları aralıǵinda tiyisli jóneliste juwapker
mámleket shólkemleri jumısın muwapıqlashtirib barıw wazıypası júkletilsin.
6. Juwapker mámleket shólkemleri hám de izertlew institutları tiyisli xalıq aralıq reyting hám indeksler boyınsha ámelge asırılǵan jumıslar haqqındaǵı maǵlıwmatlardı Keńes jumısshı shólkemlerine úzliksiz túrde usınıs etip barsin.
7. Jáhán ekonomikalıq forumınıń Global básekige shıdamlılıq indeksinde Ózbekstan Respublikasınıń ornın sáwlelendiriw boyınsha ilajlar jobası 4-qosımshaǵa muwapıq tastıyıqlansin. 8. Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi oraylıq apparatı strukturasında ádillik shólkemleri hám
mákemeleri basqarıw xızmetkerleriniń sheklengen sanı hám miynetke aqsha tólew fondı sheńberinde 6 shtat birliginen ibarat Xalıq aralıq reyting hám indeksler menen islew basqarması tashkil etilsin. Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi bir ay múddette bul basqarmanıń joqarı maman kadrlar menen
toltırılıwın támiyinlasin. 9. Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte 2020 jıl 1 oktyabrge shekem Internet tarmaǵında “Ózbekstan Respublikası xalıq aralıq reytinglarda” birden-bir
portalınıń (keyingi orınlarda - portal) jumısqa túsiriliwin támiyinlasin.
Keńes jumısshı shólkemleri Ózbekstan Respublikası Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw ministrligi menen birgelikte portal iskerliginiń úzliksiz islewin támiyinlew jáne onı jańalap barıw ushın juwapker etip belgilensin. 10. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Admınıstratsiyasi janındaǵı Informaciya hám ǵalabalıq kommunikatsiyalar agentligi juwapker mámleket
shólkemleri menen birgelikte úzliksiz túrde mámleket hám jámiyet ómiriniń xalıq aralıq reyting hám indeksler, olardıń strukturalıq indikatorlarida bahalanatuǵın tarawlarına tiyisli mámleket siyasatı daǵı ózgerisler hám reformalardıń mánisin jaqtılandıriw hám de tarawda jámiyetshilik qadaǵalawın ornatıw maqsetinde keń qamtılǵan úgit-násiyatlaw jumısların ámelge asırsin. 11. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń ayırım hújjetlerine 5-qosımshaǵa muwapıq ózgertiw hám
qosımshalar kiritilsin. 12. Usı Pármandiń atqarılıwın baqlaw Ózbekstan Respublikasınıń Bas ministri A. N. Aripov, Ózbekstan Respublikası Prezidenti Admınıstratsiyasi basshısı Z. Sh. Qaǵıydaiddinov hám Ózbekstan Respublikası Bas ministriniń orınbasarı J. A. Qoshqarov moynına júklensin.
Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi
1. Mirziyoev Sh. M. Sın kózqarastan analiz, qatań tártip-ıntızam hám jeke juwapkerlik - hár bir baslıq
iskerliginiń kúndelik qaǵıydası bolıwı kerek.-T.: “Ózbekstan” -2017., 45-47-betlar.
2. Mirziyoev Sh. M. Milliy rawajlanıw jolımızdı buljımay dawam ettirib, jańa basqıshqa kóteremiz. 1-bet.-
T.: “Ózbekstan”, 2017., 592 bet.
3. Karimov I. A. Biz keleshegimizni óz qolımız menen quramız.- Ózbekstan. 1997. 7-bet.-334, 388-bet
4. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Pármanı Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw
boyınsha háreketler strategiyası tuwrısında. (Ózbekstan Respublikası nızam hújjetleri kompleksi. 2017 y.,
6 -san, 70-element ).
5. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 7 fevral daǵı PF - 4947 -sanlı Pármanına 1-ILOvA 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın yo'naoishi boyınsha
Háreketler stratyegiyasi
6. Ózbekstandı rawajlandırıw strategiyası.puqaralıq jámiyeti pániniń oqıw -stilistik kompleksi.
Internet saytları
www.google. uz
www. zıyanet. uz