Mamleketlik universiteti jumanov m. A

«Osimlikler 
dunyasi ekologiyasi» laboratoriyalan ilimiy izertlew 
jumislarm alip baradi.
38

---

Parazit haywanlar suw ham jer usti ekosistemalarmin eh tiykargi 
komponentlerinen esaplanadi. Olar azelden alim ham qanigelerdin 
diqqatm bzine tartip keldi.
1930-jili burmgi awqamnm kol ham darya xojaliqlan 
institutinm laboratoriya basqanwshisi ham Leningrad universitetinin 
kafedra basqanwshisi, professor V.A.Dogel (son Rossiya Ilimler 
Akademiyasmm xabarshi agzasi) basshiliginda Aral tenizine amawli 
bahq parazitologiyasi boymsha ekspediciya sholkemlestirilgen. Onm 
quraminda 
ilimpazdm 
birinshi 
shakirtlerinen 
B.E.Bixovskiy 
qatnasadi. Bul ekspediciya Aral tenizinih har turli uchastkalarmda, 
sonin ishinde Moynaqta 2,5 ay jumis isleydi. Sol muddette 22 tur 
baliq izertlenedi. Jiynalgan dala materiallari V.A.Dogel shakirtleri
B.E.Bixovskiy (1930, 1931) ham A.P.Markevich (1931) ler tarepinen 
qayta islenip, maqala etip jariyalanadi.
Aral tenizi basseyni baliqlarin turaqli parazitologiyaliq 
izertlewler Qaraqalpaqstanda birinshi marte XX asirdin yanmmda 
baslandi. Ol Ozbekistan ham Qaraqalpaqstan Respublikalarma 
miyneti singen ilim gayratkeri, biologiya ilimlerinin dokton 
Osmanov Seytumer Osmanovich ati menen baylanisli. Bul alim 
1948-jili Qaraqalpaq Mamleketlik Pedagogikaliq institutmda kafedra 
basligi 
bolip 
islep 
turgan 
dawirinde 
Qonirat 
rayonmdagi 
Mashankolge 
birinshi 
ixtioparazitologiyaliq 
ekspediciya 
sholkemlestiredi. Ekspediciyaga ozinin student shakirtlerin (Tleuov 
R.T., Erejepov S. t.b.) tartadi. Onm materiallarm maqala tiirinde 
basip shigaradi.
Baliqlar ekologiyasi boymsha Qaraqalpaqstanda R.T. Tleuov
1981-jili Aral ekosistemasmin buzihwimn baslangish stadiyasmdagi 
bahqlar populyaciyasmin jagdayi haqqinda Aral mashqalasi boymsha 
birinshi bolip doktorhq dissertaciyasin jaqladi. R. Tleuov 100 den 
aslam Ilimiy pedagogikaliq ham monografiyalardm avtori. Olardan 
«Osetrovie nbi Amudari» (Tashkent, 1973), «Ribi Karakalpakiy» 
(Moskva, 1974), «Noviy rejim Arala i ego vliyaniya na ixtiofaunu» 
(Tashkent, 1981) h.t.b. miynetlerin atap otsek boladi. R. Tleuov suw 
gidrologiyasi, gidroximiyasi, gidrobiologiyasi, tiykarinan baliq 
resurslari menen shugillamp, baliqshiliq xojaliqlarmm rawajlamwi 
ushm bahali usmislar baspadan shigargan.
I.M. Joldasova Ilimiy jumislari Qaraqalpaqstanda baliqshiliq 
tarawin rawajlandmw maselelerine ham Qaraqalpaqstanda jiiz berip
39

---

atirgan 
ekologiyahq jagdaydm 
baliqlar 
dunyasma 
tasirine 
bagishlangan bolip, alingan natiyjeler 120 dan aslam Ilimiy 
miynetlerinde janq korgen.
Osimlikler 
ekologiyasi 
boymsha 
Qaraqalpaqstanda 
A.B.Baxiyev, S.Kabulov, S.E.Treshkin, N.Mamutov, G.I.Dudkin, 
P.Tajimuratov, A.Elmuratov, T.Otenov, B.Sherbayev, B.Sanbayev, 
P.Xalmuratov ham S.Erejepovlar miynetlerin atap otiw ormli.
Qaraqalpaqstanda songi jillan quslar ekologiyasi boymsha M. 
Jumanov, Ya.Ametov ham G.Matekovalar ken kolemli ilimiy miynet 
islemekte.