Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Ilaywanlardi ekologiyahq uyreniw. 
Haywanlardi ekologiyahq 
uyrcniwdin xarakterli tareplerinen biri olardin aziqlamwin, yagmy 
u/.iq qurami ham onm komponentleri mugdann uyreniwden ibarat. 
Hul korsetkishler mawsim dawammda ozgerip turadi.
25

---

Osimlikler siyaqli haywanlardi uyreniwde de ortaliqtm 
abiotikaliq sharayatlarin (ximiyaliq qurami, lgalliq, temperatura, 
jaqtiliq darejesi, uluwma meteorologiyaliq, topiraq ham basqa 
faktorlar) ham toparda biotikahq baylatuslar, munasibetlerdi biliw 
kerek.
Haywan turleri populyaciyalarmm qurami, olardm duzilisi, 
mugdan ham basqa korsetkishler kobeyiw dinamikasina baylanisli. 
Bul maseleni sheshiw arqali kobeyiw fenologiyasm, ogan turli jas 
halatmm qatnasiwi, populyaciya kobeyiwinin tezligi hamde hamme 
usi korsetkishlerdin biotikaliq ham abiotikaliq faktorlarma baylanisli 
ekenligin amqlaw mumkin.
Haywanlardm turli mawsim, tirishilik basqishlarmda minez- 
qulqin biliw zanir, sebebi bul korsetkish penen populyaciyalar halati, 
ozgeriwshen sharayatqa olardm beyimlesiw qasiyetleri baylanisli.
Haywanlardm tirishilik tarizin, olardin mawsimlik biologiyaliq 
ciklin 
uyreniw 
ushm 
olardm 
migraciya 
zanliqlarm 
ham 
populyaciyalardm jaylasiwm amqlaw shart. Bunin ushm haywanlar 
denesin belgilewdin turli jollari bar (quslarda saqiyna saliw, denesine 
belgi qoyiw, renin boyaw, denesine radio uzatqishlardi baylap 
qoyiw, h.t.b.)
Haywanlardi ekologiyahq ijyreniw, osimlikler siyaqli olarda gaz 
almasiwdin jedelligi, suw almasiwi, zapas aziq zatlanmn toplaniwi, 
osiw jedelligi, kobeyiw tezligi, bioximiyahq processler ham basqa 
korsetkishlerdi uyreniwge bagdarlangan.
Organizmler sanmin tiykargi korsetkishleri. 
Organizmler 
sanin ham onm dinamikasm esapqa aliw tekseriwlerdin tiykargi 
korsetkishleri esaplanadi.
Mugdar tarepten esapqa aliw boliwi mumkin: viziual (koz 
menen shamalap) ham instrumental (qalegen bir aspab jardeminde).
Ekologiyada 
organimzler 
sammn 
tomendegi 
tiykargi 
korsetkishleri paydalaniladi.