I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

9.1.1-расм. Корреляцион боғланиш таснифи 
Таҳлил вақтида гарчи баъзи бир танланган шаклларнинг тўғрилигини 
баҳолашнинг баъзи бир усуллари ишлаб чиқилган бўлса ҳам, боғланиш 
шаклини танлай олиш жуда муҳим ҳисобланади. 
Иқтисодий ҳодисалар ўртасидаги боғланишларнинг мураккаблиги кўпинча мавжуд 
ҳодисалар бутун комплексини таҳлили билан қамраб олиш мумкин бўлмаган 
ҳолатни келтириб чиқаради. Регрессияларни конкрет тенглаштириш ҳар доим 
маълум даражада абстрактлаш асосида қурилади. Регрессия тенгламаларини қуриш 
ҳодисалар ўртасидаги боғланиш конкрет шаклини аниқлашда гипотетик 
эксперимент ҳисобланади. 
Икки ўзгарувчи ўртасидаги корреляция 
оддий корреляция
дейилади. 
Оддий корреляция йўли билан таҳлил қилишдан мақсад, икки ҳодиса 
ўртасидаги боғланишнинг мавжудлиги ва зичлигини аниқлашдан иборатдир. 
Корреляцион боғланиш 
Тури бўйича 
Тўғри 
Шакли бўйича 
Тескари 
Тўғри чизиқли 
Эгри 
чизиқли 
Боғланиш зичлиги бўйича 
Омилларни қамраб олиш бўйича 
Суст 
Юқори 
Кўпликда 
Жуфт 
Ўртача 

---

191 
Икки ўзгарувчи ўртасидаги боғланиш зичлигининг умумлаштирилган баҳоси 
корреляция индекси
ҳисобланади ва у қуйидаги формула орқали ҳисобланади: 
2
2
2
2
1
y
y
y
y
y
x
x
R











,
(9.1.1) 
бу ерда, 
2
y

- натижа кўрсаткич дисперсияси; 
2
x
y


- амалий қиймат натижалари 
кўрсаткичидан регрессия тенгламаси асосида назарий ҳисобланган кўрсаткичдан 
четланиш ўртача квадрати. 
Корреляция индекси 
1
0


R
оралиғида бўлади. Агар 
1

R
бўлса, омиллар 
ўртасида функционал боғланиш мавжуд бўлади. Агар 
0

R
бўлса, у ҳолда 
ўрганилаѐтган омиллар ўзаро боғланмаган бўлади. 
Боғланиш зичлиги баҳоланаѐтган вақтда қуйидаги таснифлаш қўлланилади: 
2
,
0
гача - кучсиз боғланиш; 
4
,
0
2
,
0

- ўртача зичликдан кучсизроқ боғланиш; 
6
,
0
4
,
0

- ўртача боғланиш; 
8
,
0
6
,
0

- ўртачадан зичроқ боғланиш; 
99
,
0
8
,
0

- зич боғланиш. 
Мазкур таснифлаш шартли ҳисобланади. Корреляция индекси жуфт 
боғланиш ҳар қандай шаклининг боғланиш зичлигини баҳолаш учун тўғри 
келади. Агар боғланиш чизиқли бўлса, у ҳолда боғланиш зичлигини баҳолашда 
корреляция коэффициентидан фойдаланиш мумкин: 
y
x
y
x
y
x
r







, 
(9.1.2) 
бу ерда, 
x

ва 
y

мос равишда 
x
ва 
y
ўзгарувчиларнинг ўртача квадратик 
четланишидир ва улар қуйидаги формулалар ѐрдамида ҳисобланади: 


n
x
x
n
i
i
x




1
2

,


n
y
y
n
i
i
y




1
2

(9.1.3) 
Шунингдек, корреляция коэффициентини ҳисоблашнинг қуйидаги 
модификацияланган формулаларидан ҳам фойдаланиш мумкин: 

---

192 


