I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

НАЗОРАТ ВА МУҲОКАМА УЧУН САВОЛЛАР 
1.
Иқтисодий ўсишни баҳолашда қанақа математик инструментлардан 
фойдаланилади? 
2.
Прогнозлаштиришга таъриф беринг.
3.
Прогнозлаштиришнинг қанақа турлари мавжуд? 
4.
Прогнознинг нечта тури мавжуд? 
5.
Экстрополяция деганда нима тушунилади? 
6.
Интрополяция деганда нима тушунилади? 
7.
Иқтисодий прогноз тизимини таснифлаб беринг? 
8.
Оптималлаштирувчи иқтисодий математик моделлар деганда нима 
тушунилади. 

---

188 
9.
Иммитацион моделларнинг асосий вазифаси нима? 
10.
Иқтисодий ўсишни прогнозлашнинг амалий аҳамияти нималардан 
иборат? 

---

189 
9-БОБ. ИҚТИСОДИЙ ЎСИШНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ ВА 
ПРОГНОЗЛАШНИНГ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАРИ 
9.1. Иқтисодий кўрсаткичлар ўртасида боғланишларни аниқлаш усуллари 
Умумлашган катта сонни таҳлил қилиш ва конкрет кузатишда у ѐки бу 
қонуниятларни аниқлаш заруриятлиги кўпгина иқтисодий тадқиқотларнинг 
ҳарактерли хусусияти ҳисобланади. Реал борлиқда ҳеч бир иқтисодий зарурият 
бевосита соф ҳолда намоѐн бўлмайди. 
Бир қийматни ўзгартириш бошқасининг ўртача қийматининг ўзгаришига олиб 
келадиган ҳолларда боғланишни ўрганиш катта қизиқиш уйғотади. Мана шундай 
боғланишга 
корреляцион боғланиш
дейилади. Корреляцияни таҳлил қилишдан 
мақсад, ҳодисалар ўртасидаги боғланишнинг зичлигини ўрганишдир. Боғланишлар 
ўз моҳиятига кўра содда ва мураккаб бўлиши мумкин. Ижтимоий ҳодисалар, шу 
жумладан, иқтисодий ҳодисалар одатда мураккаб боғланишга эга бўлади. 
Корреляцион таҳлил ҳодисалар ўртасидаги боғланишни аниқлайдиган 
усуллардан бири ҳисобланади. Лекин фақат корреляцион таҳлил боғланишнинг 
зичлиги ҳақида оддий баҳо бера олади. Бу ҳолат иқтисодий тадқиқотларда 
корреляцион таҳлилни кенг қўллаш имкониятини беради. Корреляцион таҳлил 
ҳақида гапирганда регрессион таҳлилни унутмаслик керак. Регрессион таҳлил 
ҳодисалар ўртасидаги боғланишнинг статистик таҳлил усули бўлиб, боғланиш 
шаклларини таҳлил қилади. Регрессион таҳлил натижалари регрессия 
тенгламалари ва коэффициентларида сифат ифодасига эга бўлади. 
Корреляцион ва регрессион таҳлилнинг самарадорлиги кўпгина иқтисодий ва 
ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда муҳим рол ўйнайди. Корреляцион ва 
регрессион таҳлил қилишдан олдин ўрганилаѐтган ҳодисалар ўртасида боғланиш ҳар 
томонлама синчиклаб таҳлил қилиниши лозим. Ҳақиқатан ҳам боғланиш мавжуд 
бўлса, корреляцион ва регрессион таҳлил усулидан фойдаланиш ҳамда реал 
аҳамиятга эга бўлган натижаларни олиш мумкин бўлади. 
Корреляцион таҳлилнинг биринчи вазифаси, корреляцион боғланиш 
шаклларини, яъни регрессия функцияси кўринишларини (чизиқли, даражали, 

---

190 
логарифмик ва бошқалар) аниқлашдан иборат. Боғланиш шаклларини танлаш 
регрессион таҳлил ва танланаѐтган функция ҳақидаги маълум гипотезаларни 
ишлаб чиқиш ҳамда таҳлил қилишдан бошланади. Регрессияларни 
тенглаштириш корреляцион моделларнинг таркибий қисми бўлиб, уни тўғри 
танлай билиш, моделлаштиришнинг энг масъулиятли босқичи ҳисобланади. 
Корреляцион боғланишлар таснифи қуйидаги 9.1.1-расм келтирилган.