I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

прогнозлаштириш 
ҳисобланади. 
Прогноз шу пайтгача ҳеч бир тил тизимида ҳали кўзатилмаган эҳтимолли 
воқеани атамалар орқали қайд этишга, бирор бир объект, жараѐн, ҳодисанинг 
ҳолатини ўзоқ ѐки яқин келажак учун қайд этишга ѐрдам беради. 
Прогнозни ишлаб чиқишда текширилган, аниқ ва зиддиятга учрамайдиган 
прогнозлаштириш методидан фойдаланиш лозим. Ана шундагина, прогнозни 
шахсий интуитив тарзда эмас, балки илмий асосланган тарзда ишлаб 
чиқилганлигини этироф этиш мумкин. Қолаверса, прогнозлаштирилган воқеа-
ҳодисанинг реализациясини келажакда текшириш усуллари ҳам аниқ бўлиши 
шарт. 
Шундай қилиб, 
прогноз
– бу келажакда, маълум бир муддат оралиғида 
объект, ҳодиса ѐки жараѐнларнинг ривожи самараси ҳамда уларнинг эҳтимолли 
йўналишлари тўғрисидаги илмий-услубий асосланган мулоҳаза ҳисобланади. 
Прогнозлаштириш соҳаси кенг қамровли ва хилма-хилдир. Бугунги кунда 
географик, геологик, экологик, тиббий прогнозлаштириш, илм-фан ва техника 
прогнози, иқтисодий, социологик, ҳарбий прогнозлаштириш, ташқи-сиѐсий, 
юридик, маданий-эстетик ва бошқа турдаги прогнозлаштириш соҳаларини 
ажратиб кўрсатишимиз мумкин. 
Ижтимоий-иқтисодий прогнозлаштириш ўз ичига тўлиқ иқтисодиѐт 
тараққиѐтини ўз қамровига олган ҳолда, унинг тармоқлари, ҳудудлари, илмий-
техникавий тараққиѐти, ахоли ва турмуш даражаси, ресурслари ва истеъмоли, 
ташқи-иқтисодий конъуктураси ҳамда экологияси ва шу каби қисмларини ҳам 
ўз ичига олади.
Ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишнинг 
самарали 
ва 
рационал 
вариантлари ҳақидаги прогноз ахборотлари мақсадли-дастурий методларга 
таянувчи комплекс дастурлар ишлаб чиқарилиши асосига қурилади. 
Прогнозлар каби дастурлар ҳам аниқ мақсадлар ва ресурсларни солиштиришни 
ҳисобга олиш орқали, уларни сўнгги ишлаб чиқариш комплексларига етиб 
боришигача бўлган асосли режалар ишлаб чиқишни таъминлайди.

---

155 
Келтирилган схема мустақил мазмунни англатмайдиган, режа олди материали 
сингари прогноз ҳақида мулоҳаза юритишга олиб келиши мумкин. Бежиз 
бизнинг барча иқтисодий адабиѐтларимизда олтмишинчи йилларгача
―прогнозлаштириш‖ 
атамасидан, 
уни 
планлаштиришдан 
ажратмаслик 
мақсадида, йироқ бўлишган. Албатта, прогнозлаштириш – иқтисодиѐтнинг 
ривожланиши натижасида бутун бошли режали бошқарув тизимининг 
таркибий қисмига айланган, аммо унинг ўзига хос хусусияти, ўз методлари ва 
тўлиқ мустақил мазмуни ҳам мавжуд. Прогноз ҳамда режа ўртасидаги муҳим 
фарқларни кўриб чиқишнинг ўзи кифоя.