/
II
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
I
Vaqt, s
I
i
'
.1
"
yurak sikli
(yurak urishlari minutiga 75 marta bo'lganda)
61-rasm.
Y urak sikli va davrlari.
I. Bo ‘Imachalar; II. Qorinchalar, shtrix bilan belgilangan ustun sistola,
bo ‘yalmagan diastola; a) asinxron qisqarish b) izometrik qisqarish
(a+b taranglashish fazasi), d) xaydash fazasi, e) protodiastolik davr
f ) izom etrik bo 'shashish davri, g) qorinchalarni qon bilan to ‘lish davri.
B o ‘lmachalar sistolasi tugagach qorinchalar sistolasi boshlanganda
bo‘Imachalar bo‘shashgan holda bo‘ladi. Har ikkala qorinchalar sistolasi
bir vaqtda boshlanadi.
Qorinchalar sistolasi ularning muskullarini asinxron qisqarishi bilan
boshlanadi. Uning davomiyligi 0,05 sek ga teng. Qisqarish to‘lqini miokard
bo‘ylab
asta-sekin taraqalib, qorinchalaming ham m a tolalariga birdan
y o y ilm a y d i. Q o rin c h a la m in g sh ak li o ‘z g a ra d i, ic h id a g i b o sim
o ‘zgarmaydi. Qorinchalardagi barcha muskullar qisqarishga kirishgach,
qorinchalar
b o ‘shlig‘ida bosim orta boshlaydi, atriventrikulyar klapan
yopiladi. B u davrda yarim oy klapanlar ham berk b o ‘ladi, chunki
qorinchalardagi bosim aorta va o ‘pka arteriyasidagi bosim ga qaraganda
haii p a stb o ‘ladi. Bu davm i
izometrik qisqarish vaqti
deb ataladi va 0,03
sek davom etadi. A sinxron va izom etrik qisqarish davri birgalikda
qorinchalaming taranglashish davrini hosil qiladi (0,08 sek davom etadi).
Izom etrik qisqarish davrida atrio-ventrikulyar klapanlar yopiladi.
Natijada b o ‘lmachalarda bosim ortadi. Korinchalarda ham bosim tez orta
boradi chap qorinchada 70-90 mm sm ust, o ‘ng qorinchada esa 15-20 mm
sm ust ga yetadi.
Tavaqali va yarim oy klapanlar yopiq
holda boT ganligi uchun
qorinchalardagi qon hajmi o ‘zgarmaydi. M iokard tolalarining uzunligi
272
o ‘zgarmagan holda tarangligi ortadi. Qorinchalarda bosim orta boradi.
Chap korincha dumaloq shaklga kirib, ko‘krak qafasiga kuch bilan uriladi.
Shu vaqtda V qovurg‘a sohasida o ‘r ta o ‘m rovchizig‘idan 1 sm ichkarida
yurak turtkisini hosil qiladi.
Taranglashish davrining oxirida bosim o‘ng qorinchada 25 mm sm ust,
chap korinchada 120 mm sm ust gacha k o ‘tariladi, aorta va o ‘pka
arteriyalaridagi bosimda yuqori bo‘lib qoladi. Yarimoysimon klapanlar ochilib,
qon shu tomirlarga qarab harakat qiladi. Qonni haydash boshlanadi, u 0,25
sek davom etadi. Qonni haydash davri ikki bosqichni o‘z ichiga oladi: tez
haydash (0,12 sek) va sekin haydash (0,13sek). Bu davrda qorinchalarda
bosim orta boshlaydi: chap qorinchada 120-130mmsm u st,o‘ng qorinchada
25-30 mm sm u st gacha. Q o rin ch alar m u sk u llarin in g q isqarishi,
atriventrikulyar klapanlamingyopilishi, paysimon
iplaming taranglanishi
o ‘ziga xos tovushlami hosil qiladi va bu tovushlar
sistolik ton
deyiladi.
Qonni sekin haydash bosqichining oxirida qorinchalar m iokardi
b o ‘shasha boshlaydi va qorinchalar diastolasi boshlanadi. Qorinchalar
diastolasining davom iyligi 0,47 sek ga teng. Q orinchalar m iokardi
b o ‘shasha boshlagach, u yerda bosim
asta-sekin tusha boshlaydi,
natijada yarim oysimon klapanlar berkilib, qonni o ‘pka arteriyasi va
aortadan qorinchalarga qaytishiga to ‘sqinlik qiladi. Bu vaqtda
yurakning
ikkinchi toni hosil b o ‘ladi (diastolik ton).
Q o rin ch alar m iokardi b o ‘sh ash a b o sh lash i va y arim o y sim o n
klapanlarni yopilishigacha ketgan vaqtni
p ro to d ia sto lik davri
deb
ataladi. B u davr 0,04 sek davom etadi.
Y arim oysim on klapanlar
yopilgandan so ‘ng, qorinchalarda bosim pasayaveradi. Tavaqli klapalar
hali berk. Qorinchalarda qolgan qon hajmi o ‘zgarmaydi. Miokard tolalari
u z u n lig i o ‘zg arm ay d i. S huning u ch u n ham bu d av rn i izo m etrik
b o ‘shashish davri deb ataladi va 0,08 sek davom etadi. Bu davr oxirida
bosim qorinchalarda boim achalardagidan pasayadi va natijada atrio
ventrikulyar klapanlar ochilib, qon boim achalardan qorinchalarga o ‘ta
boshlaydi. Bu davrni qorinchalarni qon bilan to ‘lish davri deb ataladi va
0,25 sek davom etadi. U o ‘z navbatida tez to iis h bosqichi (0,09sek),
sekin to iis h bosqichlariga (0,16 sek) b o iin ad i.
Qorinchalarga qonni tez tushishi natijasida, uning devorlari tebranadi.
N atijada yurakning III toni hosil b o ia d i. Uchinchi tonni oddiy holda
steteskop yoki fonedoskop yordamida eshitib b o im ay d i. Qonni sekin
to iis h davri oxirida b o im ach alar sistolasi sodir b o ia d i. B oim achalar
q o rin c h a la rg a q o ‘sh im ch a qon h ay d ay d i. B u d avrni
p r e s is to lik
(sistoladan oldingi)
d a w
deb ataladi. Uning davomiyligi 0,1 sek ga teng.
273
B o im a c h a la r sistolasi natijasida qorinchalarga q o ‘shim cha qon
tushishi yurakning IV tonini hosil qiladi, oddiy holatda I va II tonlam i
eshitsa b o ia d i, III va
IV tonlam i esa grafik tarzda, qayd qilish usuli
yordam ida aniqlash m um kin. Q orinchalar siklini ayrim davrlarini
quyidagicha ko‘rsatish mumkin:
Yurakfaoliyatining asosiy ко ‘rsatkichlari. Qonning minutlik hajmi.
Yurakdan bir minut davomida haydab chiqarilgan qon miqdoriga
qonning
minutlik hajmi
deb ataladi. Inson tinch turganda yuragi 70-75 marta
ursa, qonning minutlik hajmi 4-51 ni tashkil etadi. Bir kecha k unduzda10
tonna, bir yilda 4000 tonna, um r mobaynida esa o ‘rtacha 300000 tonna
qonni haydab chiqarar ekan. Qonning minutlik hajmini yurak urishlari
soniga b o iin s a , yurakning
sistolik hajmi
kelib chiqadi. Odam tinch
turganda sistolik hajm 65-70 ml ga teng. Shuni aytib o ‘tish kerakki, sistola
vaqtida qorinchalardan qonning taxm inan yarmi haydab chiqariladi.
Qolgan qon esa rezerv hajm b o iib , yurak qisqarishlari tezlashganda
ehtiyojga qarab ortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
