O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

izopotensial chiziq
deb atalib, qo‘zg ‘algan sohalar orasida potensiallar 
farqi yo‘qligini yoki qo‘zgalish shu sohani toiiqligicha qamrab olganligini 
anglatadi. Tishlar lotin harflari bilan belgilanadi: P, Q, R, S, T tishlar
268

---

oralig‘i 
segm entlar
deb ataladi. Tishlar va segmentlar y ig ‘indisi esa 
interval
deb ataladi. Uchta yirik tishlar, y a ’ni P, R, T yuqoriga y o ‘nalgan 
b o ‘lib, m usbat tishlar deyiladi, ikkita kichik tish Q, S lar esa pastga 
yo‘nalgan bo‘lib, manfiy tishlar deyiladi va izochiziqdan pastda joylashadi.
60-rasm. EKG chizmasi.
R tish chap va o ‘ng b o lm ach alar qo‘z g ‘algandagi potensiallam ing 
algebraik yig‘indisidir. Uning davomiyligi 0,1 sek ga teng. Voltaji esa 0-3 
mv ga teng. RQ segmenti qo‘zg ‘alishlam i atrio-ventrikulyar tugunga 
o ‘tayotganligini anglatib, izochiziqda 0,12-0,2 sek davom etadi.
Q, R, S, T kompleksi qorinchalar miokardida q o ‘zg‘alishlar paydo 
b o ‘lgani va tarqalganligini anglatadi. Shuning uchun ham 
qorinchalar
kompleksi
deb ataladi.
Qorinchalaming qo‘zg ‘alishi, qorinchalararo to ‘siqning yurak uchi, 
o ‘ng s o ‘r g ‘ic h sim o n m u sk u l va q o rin c h a la r ic h k i y u z a s in in g
depolyarizatsiyasi EKG da pastga y o ‘nalgan Q tish bilan belgilanadi, 
voltaji 0-0,3 mv. R tishlar EKG da eng yuqori tish hisoblanib, yurak asosi 
va qorinchalar tashqi yuzasining qo‘z g ‘alganligini anglatadi va voltaji 
0 ,6 -l,6 m v g a te n g .
S 
tish qorinchalar m iokardini q o ‘zg ‘alishlar to ‘liqligiga qamrab 
olganligini anglatadi, endi yurakning barcha qismi elektromanfiy b o ‘lib 
qoldi. Voltaji 0,25-0,14 mv ga teng. ST segmenti har ikkala qorincha 
q o ‘zg ‘alganligi tufayli qorinchalar orasida potensiallar farqi y o ‘qligini 
anglatadi va izochiziqda yotadi. T tish miokardning repolyarizatsiyasini 
k o ‘rsatadi. Bu tish EKG da eng k o ‘p o ‘zgam vchi qismi hisoblanadi va 
uning voltaji 0,25-0,6 mv ga teng. T tish va keyingi R tish oralig‘ida 
izochiziq chizilib, yurak 70 marta qisqarganda 0,4 s davom etadi. T R 
segmenti yurak tinch turgan umumiy pauza va diastola vaqtiga to ‘g ‘ri
269

---

keladi. Q, R, S, T kompleks davomiyligi 0,40 sekga to ‘g ‘ri keladi (0,36- 
0,44 s).
EKG yurak o ‘tkazuvchi tizimida o‘zgarishlar birligini ko‘rsatib beradi. 
M asala n , P, Q in te rv a l k o ‘rsa tk ic h i b o ‘y ic h a b o ‘lm a c h a la rd an
qorinchalarga qo‘zg ‘alishlar normal tezlikda o ‘tayotganligini ko ‘rsatadi. 
Q R S kompleksi esa qorinchalar miokardida qo‘zg‘alishlar qamrab olish 
tezligini k o ‘rsatadi va 0,06-0,1 sek davom etadi.
Yurak fa o liy a ti ritm in in g о ‘zg a rish i.
EK G - y u rak ritm in in g
o‘zgarishini mukammal analiz qilishga imqon beruvchi parametrlardan 
biri hisoblanadi. Norm al yurak qisqarishlari minutiga 60-80 ta ga teng. 
Ammo siyrakroq ritm - bradikardiya (40-50 ta), tez - ritm taxikardiya (90- 
100 ta va 150 tagacha yetishi mumkin) ham k o ‘p uchraydi. Bradikardiya 
sport bilan m untazam shug'ullanuvchilarda tinch hollarda uchraydi. 
Taxikardiya esa jism o n iy ish vaqtida, hissiy q o ‘zg ‘alishlar vaqtida 
uchraydi. Yoshlarda yurak ritm i nafasiga qarab o ‘zgarib turadi. Bu 
hodisani 
nafas aritmiyasi
deb ataladi. Bunda har bir nafas chiqarishning 
oxirida navbatdigi nafas olishning boshlarida yurak siyrakroq uradi.
Yurakning qon haydash vazifasi.
Yurak m iokardi sinxron, doim iy 
q isqarib tu rish i h iso b ig a to m irla r tizim ig a qonni haydab beradi. 
M io k a rd n in g q isq a rish i uni b o ‘s h liq la rid a b o sim n in g o rtish in i 
ta ’m inlab, qonni haydaydi. H ar ikkala boT m achalar teng qisqaradi. 
Q isqarishlar tugagandan so ‘ng, qorinchalar ham bir vaqtda qisqaradi. 
B o ‘lm achalarning qisqarishi kovak venalari sohasidan boshlanadi. 
S h u n d a n s o ‘ng u n in g y u q o ri q ism i q is ila d i, n a tija d a q o n b ir 
y o ‘n a lis h d a b o ‘lm a c h a v a q o rin c h a la r o ra s id a g i te s h ik o rq a li 
q o rin c h a la rg a o ‘tad i. T e sh ik ch alard a k la p an b o ‘lib, u lar sisto la 
vaqtida tavaqali klapanlar yopilib qonni qaytib o ‘tishiga to ‘sqinlik 
qiladi. K lapanlam ing pay iplari boT ib, ular klapanni b o ‘lm achalar 
tom oniga ochilishiga to ‘sqinlik qiladi. Chap qorincha va bo ‘lm achalar 
orasida ikki tavaqali (m itral), o ‘ng qorincha va b o ‘lm acha o ralig ‘ida 
uch tavaqali klapanlar bor.
Qorinchalar muskullarining qisqarishi natijasida bosim orta boshlaydi. 
Chap qorinchadan aortaga, o ‘ng qorinchadan o ‘pka arteriyalariga qonni 
haydab beradi.
A orta va o ‘pka arteriyalarining boshlangan joylarida yarimoysimon 
klapanlar bor. Diastola vaqtida qonni orqaga qaytishiga y o ‘l qo‘ymaydi.
Qorinchalar va b o ‘lmachalar diastolasi vaqtida, bu qismlarda bosim 
nolga teng b o ‘ladi. Natijada qon venalardan b o ‘lmachalarga, undan so‘ng 
qorinchalarga o ‘tadi.

---

Yurakning qon bilan to ‘lishi.
Yurakka qonning qaytib kelishi bir 
necha omillarga b o g iiq . Ulardan birinchisi, yurakning oldingi qisqargan 
vaqtdagi qoldiq kuchi.
Ikkinchidan, skelet muskullarining qisqarishi va bunda tana va q o i-
oyoqlam ing vena tomirlarini qisishi.
Uchinchidan, vena qon-tomirlarida klapanlar mavjudligi. Klapanlar 
qonni faqat bir tomonga, y a ’ni yurakka y o ‘naltirib boradi.
T o 'rtin c h id a n , k o ‘k rak q a fasin i s o ‘rib o lish x u su siy ati b ilan
b o g i i q . K o 'k ra k qafasi g e rm e tik k a m era b o i i b , n afas o lg an d a 
o ‘pkaning ela stik to rtish ish kuchi m anfiy bosim hosil qiladi. N afas 
olganda k o ‘krak qafasining k o ‘ta rilish i va d iafragm asining p astga 
tushishi, shu b o ‘shliqni kattala sh tira d i. K o ‘krak qafasi a ’zolari va 
asosan k ovak v en alar c h o 'z ilu v c h a n b o ig a n lig i uchun, u yerda va 
b o im a c h a la rd a bosim m anfiy b o i i b qoladi. Shu om illar hisobiga 
qon yurakka oqadi.
Yurak sik li bosqichlari.
Q onni u zlu k siz h ara k atin i yurak n in g
to ‘x to v siz ritm ik q isq a rish i va q o n -to m irla rd a g i b o sim la r farqi 
ta ’m inlaydi. Yurak m u skullarining qisqarishi 
sistola,
b o ‘shashini 
diastola
deb ataladi.
B o im a c h a la r sistolasi natijasida qon qorinchalarga haydaladi, 
diasto lasid a esa qon venalardan tushadi. Q orinchalarning har bir 
sistolasida qon chap qorinchalardan aortaga, o ‘ng qorinchadan o ‘pka 
a r t e r i y a l a r i g a h a y d a b c h iq a r ila d i. D ia s to la v a q tid a e s a , 
b o im a c h a la rd a n kelayotgan qon hisobiga to ia d i. N orm al holatda 
sistola va diastola bir-biriga m uvofiq sodir b o ia d i. Yurak m uskullarini 
bir m arta qisqarishi va so ‘ngra b o ‘shashishi 
yu ra k sikli
deb ataladi. 
A g a r y u ra k b ir m in u td a 75 m a rta q is q a rib b o ‘s h a sh sa , u n in g
davom iyligi 0,8 sek ni tashkil qiladi. Yurak sikli quyidagi bosqichlarni 
o ‘z ichiga oladi: b o im a c h a la r sistolasi, qorinchalar sistolasi, um um iy 
pauza (diastola).
Har bir siklning boshlanishi b o im ach alar sistolasi b o iib 0,1 sek 
davom etadi
Sistola davri ichida boim achalarda bosim ortadi. Q ‘ng boim achada 
4-5 mm sm ust, chap b o im ach ad a 5-7 mm sim ust teng b o iib , qonni 
qorinchalarga haydaydi. Qorinchalar bu vaqtda b o ‘shashgan b o iib , 
atrivenrikulyar klapanlar ochiq, qon erkin holda qorinchalarga o ‘tadi. 
B o im a c h a la r qisqarganda, qon vena tom irlariga qaytib o im a y d i. 
Sistolaning boshlanishida vena tom irlarining halqasim on muskullari 
qisqarib, uni yopib qo‘yadi.