O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y



Download 12,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/242
Sana27.03.2023
Hajmi12,47 Mb.
#922030
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   242
Bog'liq
9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA

O dam da bronza ka sa llig i y o k i A ddison ka sa llig i
nom li o g ‘ir 
kasallikda buyrak usti bezlarining po‘stlog* idan gormonlar chiqishi keskin 
kamayadi. Dastlabki belgilar: teri, ayniqsa qo‘l, bo‘yin, yuz terisi bronza 
tusiga kiradi (nomi ham shundan kelib chiqqan), yurak muskuli zaiflashadi, 
jism oniy m ehnat paytida, shuningdek, aqliy ish bajargan paytida ham 
bemor tez charchaydi (asteniya). Ishtahasi y o ‘qoladi, k o ‘ngli ayniydi, 
qusadi, ichi ketadi. Bemor sovuqqa, o g ‘rituvchi ta ’sirlarga sezuvchan 
va yuqumli kasalliklarga ko‘proq moyilroq b o ‘lib qoladi. Juda ozib ketadi
214


va asta-sekin butunlay holdan toyadi. K o‘pincha o iim bilan tugaydi. 
Buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘ining preparatlari Addison kasalligi bilan 
og‘rigan bem orlar hayotini qisman yengillashtiradi va ularning mehnat 
qobiliyatini bir qadar saqlab turadi.
51-rasm. 
B uyrak usti bezi m ag ‘iz qismi 
gorm onlari va ularning vazifalari.
Buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘ining giperfunksiyasi kamroq uchraydi; 
buyrak usti bezining - gipemefromasida kuzatiladi. Ayni vaqtda bezning 
po‘stlog‘idan chiqadigan gormonlaming miqdori ortibgina qolmay, balki 
ularning sifati ham buziladi: asosan ikkita jin siy gorm onlar ishlab 
chiqaradi, norm ada esa buyrak usti bezlari bu gorm onlam i juda kam
215


ishlab chiqaradi. 3-4 yashar bolalarda gipem efrom a uchrasa, ular erta 
balog‘atga yetib, soqoli o ‘sgani va qov sohasida ju n bosgani kuzatilgan. 
G ipem efrom a ayollarda uchrasa, hayz k o ‘rmay qoladi, soqol chiqadi va 
ovozi xuddi erkaklam ikiga o ‘xshab dag‘allashib qoladi.
Buyrak usti bezlarining mag ‘iz qavati.
Buyrak usti bezlarining m ag‘ iz 
qavati xrom affln hujayralardan tuzilgan, ular em briogenez jihatdan 
simpatik nerv tizimining hujayralariga yaqin turadi. Ular kaliy bixromat 
bilan bo‘yalganda sa rg ish jigarrang tusga kiradi. Bunday hujayra faqat 
buyrak usti bezlarining m a g iz qism idagina emas, bundan tashqari 
aortada, uyqu arteriyasining b o iin g a n joyida kichik chanoq simpatik 
tugunlarining hujayralari orasida va b a ’zi simpatik zanjirining ayrim 
tugunlari orasida b o ia d i.
Buyrak usti bezlarining m a g iz qavati adrenalin va noradrenalin 
gorm onlarini sintezlaydi. G orm onal sekresiyani 80 %i adrenalin 
hissasiga to ‘g ‘ri kelsa, 20 %i noradrenalin ulushiga to ‘g ‘ri keladi. 
A drenalin tirom in hosilasidir, tirom in esa buyraklarda tirozinning 
dekarboksillanishidan hosil b o ia d i. Adrenalin buyrak usti bezlarida 
bevosita noradrenalindan sintezlanadi, noradrenalin esa dim etillangan 
adrenalin b o iib , unga o ‘xshash ta ’sir etadi. A drenalin va noradrenalin 
katexolam inlar degan nom bilan birlashtiriladi, chunki ular katexol 
hosilalaridir.
Bu gormonlaming sekresiyasi avtonom nerv tizimining simpatik qismi 
qo‘zg‘alganda keskin oshadi. Bu gormonlar simpatik nervlarga o‘xshash 
ta ’sir ko'rsatadi, farqi shundaki, gormonal effekt uzoqroq davom etadi 
va shundan b o is a kerak bu gorm onlam i yana simpatomimetik aminlar 
deb ham ataydilar. Sim patom im etik am inlarni qon va to ‘qim alarda 
aminoksidaza fermenti parchalaydi.
K atexolam inlam ing eng m uhim effektlaridan biri yurak faoliyatini 
stim ullashidir. B undan tash q ari, ichak p e ristaltik a va sekresiyasini 
torm ozlaydi, qorachiqni kengaytiradi, terlashni kam aytiradi, energiya 
hosil b o iis h in i va katabolizm j arayonlarini tezlashtiradi. A drenalin 
m io k ard d a jo y la sh g a n в -a d re n o re sep to rla rg a t a ’sir etib , b uning 
natijasida yurakda m usbat inotrop va xronotrop effektlam i chaqiradi. 
N o ra d re n a lin esa q o n -to m irla rd a g i б -a d re n o re se p to rla rg a t a ’sir 
etadi.
S h u n in g u c h u n , q o n - to m ir la r n in g to r a y is h i v a q o n to m ir 
p e rife rik q a rs h ilig in in g o rtish i, a so sa n n o ra d re n a lin t a ’sirid an
y u zag a kelad i. ,
216


52-rasm. 
B uyrak usti bezi p o ‘stloq qism ining gorm onlari va ularning
vazifalari.
Adrenalin m oddalar alm ashinuvi intensivligiga ham ta ’sir etadi, 
masalan,, glikogenning parchalanishini tezlatib, muskullar va jigarda 
glikogen zahirasini kamaytiradi, u insulinga qarama-qarshi ta ’sir etadi. 
Adrenalin ta ’sirida m uskullarda glikogenoliz kuchayadi, ayni vaqtda 
glikoliz ro ‘y beradi, pirouzum va sut kislotalari oksidlanadi. Jigarda esa 
glikogendan glyukoza hosil bo‘lib, qonga o ‘tadi, natijada qonda glyukoza 
k o ‘payib ketadi (adrenalin giperglikemiyasi). Adrenalin organizmga 
yuborilganda skelet muskullarining ish qobiliyati ortadi, adrenalin ta ’sirida 
reseptorlarning, jum ladan k o ‘z to ‘r pardasi, eshitish va vestibulyar 
apparatining q o ‘zg ‘aluvchanligi ortadi. Shu tufayli organizm tashqi 
ta ’sirlami yaxshiroq sezadi.


Organizmga noradrenalinning ta’siri adrenalin ta’siriga o‘xshaydi, lekin 
u bilan batamom bir xil emas. Adrenalin va noradrenalin ba’zi vazifalarga 
qarama-qarshi ta ’sir etishi mumkin. M asalan,, adrenalin odamda yurak 
urishini tezlashtiradi va homilali bachadonni bo‘shashtiradi, noradrena­
lin esa y u rak u rish in i se k in la sh tirad i va h o m ilali b achadonning 
qisqarishini kuchaytiradi.

Download 12,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish