ishlab chiqaradi. 3-4 yashar bolalarda
gipem efrom a uchrasa, ular erta
balog‘atga yetib, soqoli o ‘sgani va qov sohasida ju n bosgani kuzatilgan.
G ipem efrom a ayollarda uchrasa, hayz k o ‘rmay qoladi, soqol chiqadi va
ovozi xuddi erkaklam ikiga o ‘xshab dag‘allashib qoladi.
Buyrak usti bezlarining mag ‘iz qavati.
Buyrak usti bezlarining m ag‘ iz
qavati xrom affln hujayralardan tuzilgan, ular em briogenez jihatdan
simpatik nerv tizimining hujayralariga yaqin turadi. Ular kaliy bixromat
bilan bo‘yalganda sa rg ish jigarrang tusga kiradi. Bunday hujayra faqat
buyrak usti bezlarining m a g iz qism idagina emas,
bundan tashqari
aortada, uyqu arteriyasining b o iin g a n joyida kichik chanoq simpatik
tugunlarining hujayralari orasida va b a ’zi simpatik zanjirining ayrim
tugunlari orasida b o ia d i.
Buyrak usti bezlarining m a g iz qavati adrenalin va noradrenalin
gorm onlarini sintezlaydi. G orm onal sekresiyani 80 %i adrenalin
hissasiga to ‘g ‘ri kelsa, 20 %i noradrenalin ulushiga to ‘g ‘ri keladi.
A drenalin
tirom in hosilasidir, tirom in esa buyraklarda tirozinning
dekarboksillanishidan hosil b o ia d i. Adrenalin buyrak usti bezlarida
bevosita noradrenalindan sintezlanadi, noradrenalin esa dim etillangan
adrenalin b o iib , unga o ‘xshash ta ’sir etadi. A drenalin va noradrenalin
katexolam inlar degan nom bilan birlashtiriladi, chunki ular katexol
hosilalaridir.
Bu gormonlaming sekresiyasi avtonom nerv tizimining simpatik qismi
qo‘zg‘alganda keskin oshadi. Bu gormonlar simpatik nervlarga o‘xshash
ta ’sir ko'rsatadi,
farqi shundaki, gormonal effekt uzoqroq davom etadi
va shundan b o is a kerak bu gorm onlam i yana simpatomimetik aminlar
deb ham ataydilar. Sim patom im etik am inlarni qon va to ‘qim alarda
aminoksidaza fermenti parchalaydi.
K atexolam inlam ing eng m uhim effektlaridan biri yurak faoliyatini
stim ullashidir. B undan tash q ari, ichak p e ristaltik a va sekresiyasini
torm ozlaydi, qorachiqni kengaytiradi, terlashni kam aytiradi, energiya
hosil b o iis h in i va katabolizm j arayonlarini tezlashtiradi. A drenalin
m io k ard d a jo y la sh g a n в -a d re n o re sep to rla rg a t a ’sir etib , b uning
natijasida yurakda m usbat inotrop va xronotrop effektlam i chaqiradi.
N o ra d re n a lin esa q o n -to m irla rd a g i б -a d re n o re se p to rla rg a t a ’sir
etadi.
S h u n in g u c h u n , q o n - to m ir la r n in g to r a y is h i v a q o n to m ir
p e rife rik q a rs h ilig in in g
o rtish i, a so sa n n o ra d re n a lin t a ’sirid an
y u zag a kelad i. ,
216
52-rasm.
B uyrak usti bezi p o ‘stloq qism ining gorm onlari va ularning
vazifalari.
Adrenalin m oddalar alm ashinuvi intensivligiga ham ta ’sir etadi,
masalan,, glikogenning parchalanishini tezlatib, muskullar va jigarda
glikogen zahirasini kamaytiradi, u insulinga qarama-qarshi ta ’sir etadi.
Adrenalin ta ’sirida m uskullarda glikogenoliz kuchayadi,
ayni vaqtda
glikoliz ro ‘y beradi, pirouzum va sut kislotalari oksidlanadi. Jigarda esa
glikogendan glyukoza hosil bo‘lib, qonga o ‘tadi, natijada qonda glyukoza
k o ‘payib ketadi (adrenalin giperglikemiyasi). Adrenalin organizmga
yuborilganda skelet muskullarining ish qobiliyati ortadi, adrenalin ta ’sirida
reseptorlarning, jum ladan k o ‘z to ‘r pardasi, eshitish va vestibulyar
apparatining q o ‘zg ‘aluvchanligi ortadi. Shu tufayli organizm tashqi
ta ’sirlami yaxshiroq sezadi.
Organizmga noradrenalinning ta’siri adrenalin ta’siriga o‘xshaydi, lekin
u bilan batamom bir xil emas. Adrenalin va noradrenalin ba’zi vazifalarga
qarama-qarshi ta ’sir etishi mumkin. M asalan,,
adrenalin odamda yurak
urishini tezlashtiradi va homilali bachadonni bo‘shashtiradi, noradrena
lin esa y u rak u rish in i se k in la sh tirad i va h o m ilali b achadonning
qisqarishini kuchaytiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: