Yozma savollar uchun namuna

49“Bul arzani hеch kimga bildirmay, olib borib sandiqqa solib tashladi”
. Alpomish dostonidan 
olingan mazkur matndagi fe’l so‘z turkumiga doir so‘zlarni toping va morfologik tahlil qiling. 
J: 1 bildirmay qayholda? Ravishdosh tub fel aniq nisbat sodda xabar mayli 3 shaxs sodda hol 
vazifasida.2 olib borib bu nima qilib?ravishdosh qoʻshma fel aniq nisbat oʻtgan zamon xabar 
mayli 3 shaxs.3 solib tashladi nima qildi koʻmakchi feʼlli soʻz qoʻshilmadi aniq nisbat oʻtgan 
zamon xabar mayli 3 shaxs son kesim vazifasida kelgan 

---

15 
50“
Bu o‘zbakning qizining dami baland ekan. Ko‘kaman! Tushib sudrab chiq bu yoqqa!
”. 
Alpomish dostonidan olingan mazkur matndagi ot so‘z turkumiga doir so‘zlarni toping va tahlil 
qiling. 
J: bu oʻzbakning qizi ning dami baland ekanku.Koʻkaman tush sudrab chiq bu yoqqa. Oʻzbek-
kimning turdosh ot boshlangʻich shakli oʻzbekning doimiy mifologik belgilari umumiy ot aniq ot 
gapda aniqlovchi vazifasida shaxs oti sodda tuzilishiga koʻra birlikda tuslangan. Qizning oʻzbekni 
bn bir xil tahlili.Dami nimasi? Turdosh ot boshlangʻich shakli dam aniq ot ega vaziyfasida 
birlikda sodda turgandan.Koʻkaman kim? Shaxs nomi atoqli ot aniq ot undalma vaziyfasida 
birlikda sodda turlanmagan 
51Kampir obrazi o‘zbek xalq og‘zaki ijodida ko‘pincha 
yalmog‘iz, jodugar, alvasti, ajina, 
sehrgar kampir, shum kampir
atamalari bilan yuritiladi. “Rustamxn” va “Alpomish” 
dostonlaridagi
kampirlar qanday xarakterga ega? 
J: kampir obrazi Rustam xon dostonida shum kampir deyilgan.Alpomish dostonida,"surxayl" 
degan qoʻshma soʻz"sur,yani bezbet ,va " xayl" ,yani ahli soʻzining oʻzgargan shakli desak 
mumtoz sheʼriyatda ahli oshiq aksariyat hollarda "oshiq xayli" tarzida qoʻllangan. Shu ikki 
soʻzdan tarkib topgan.demak surxayl bezbet ahli dur.Maston esa makrni ayyor tulki jodugar 
tovlamachi bazigar kabi soʻzlardan ham kuchliroq ifodalovchi soʻz boʻlib mast qiluvchi makkor 
demakdir.
 
52“
Alpomish kеlyapti, Kashaldan kеlgan xabarni birov bildiribdi. Bul ish yomon bo‘pti, lеkin o‘zi 
zo‘r-ku, zo‘r bo‘lsa ham juda qo‘rqoq, sal do‘qdan ham qo‘rqadi. Urib-so‘kib, yilqi bеrmay, 
do‘qlab qaytarib yuborgin
”. Ushbu parchada berilgan yordamchi so‘z turkumlarini toping va 
tahlil qiling. 
J: yordamchi soʻzlar lekin bogʻlovchi bu yuklama ham bogʻlovchi
 
53“Qizlarni ko‘rib, uyalgan kishi bo‘lib, egar-abzalni tashlab yuborib, yo‘l ustida yonboshlab 
yotdi
” gapini so‘z birikmalari bo‘yicha tahlil qiling. 
J:qizlarni koʻrib uyalgan kishi boʻlib egar abzalni tashlab yuborib yoʻl ustida yonboshlab 
yotadi.qizlarni koʻrib boshqaruv uyalgan kishi,boʻlib yotdi burishib ,egar abzalni tashlab yuborib 
boshqa yoʻlning ustida- moslashuv- yon boshlab yotdi bitishiv tashlab yuborib yotdi bitishuv 
54“
Alpomishning Alpinbiy bobosidan qolgan o‘n to‘rt botmon birinjdan bo‘lgan parli yoyi bor 
edi”. 
Ushbu gani sintaktik tahlil qiling.
 
55“Poyga qilaman, otini o‘zdirganga tеgaman. Kurashda alplarning barini yiqqanga tеgaman. 
Yoy tortishsa, yoyi sinmay qolganga tеgaman. Ming qadamdan tanga pulni urganga 
tеgaman”.
Ushbu parchadagi ot va olmosh so‘z turkumiga oid so‘zlarni toping va tahlil qiling.
 
56Odil Yoqubov va “Ulug‘bek xazinasi” asari haqida ma’lumot bering. 
J: „Ulugʻbek xazinasi“ — oʻzbek yozuvchisi Odil Yoqubov qalamiga mansub roman. Asarda 
temuriy
hukmdor va olim Mirzo Ulugʻbek hayoƟ yoriƟlgan. Asar Yoqubovning eng sara asari hamda 
oʻzbek
adabiyotidagi eng muhim romanlarning biri hisoblanadi. Ulugʻbek xazinasiMuallifOdil
YoqubovJanrromanTiloʻzbekNashriyotGʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat 
nashriyotiNashr
etilgan sanasi1973

---

16 
Roman ilk marotabada 1973-yil Toshkent shahrida Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat
nashriyotida chop etilgan. Oʻn martadan oshiq, jumladan, 1980-,[1] 1986- (Yoqubovning uch jildi
tanlangan asarlar toʻplamida)[2] va 1994-yillarda qayta nashr qilingan. Shuningdek, roman bir 
necha
tilga tarjima qilingan. 1976-yil romanning Yu. Surovsev muallif bilan hamkorlikda oʻgirgan 
ruscha
tarjimasi Moskva shahrida „Sovetskiy pisatel“ nashriyotida chop etilgan.[3] Ayni tarjima 1979-
yil
Toshkent shahrida Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoƟ qayta chop eƟlgan.[4] 
Ruscha
tarjima, shuningdek, 1981-[5] va 1982-[6] yillarda „Progress“ nashriyotida chop etilgan. Bundan 
tashqari,
ruscha tarjima 1986-yil Moskva shahrida „Xudojestvennaya literatura“ nashriyotida 
Yoqubovning
povestlari bilan toʻplam oʻlaroq chop eƟlgan.[7]
 
57“Oq qushlar oppoq qushlar” asari haqida ma’lumot bering. 
J: Oq qushlar, oppoq qushlar“ (1988), romanlarida oʻzbek xalqining 20-asrning 60-70 yillaridagi 
hayoti va kurashi manzaralari haqqoniy tasvirlangan. Garchi bu asarlarning asosiy qahramonlari 
turli sohalarning vakillari, harakterlari ham turlicha boʻlsada, taqdirlari, maqsad va intilishlari 
bilan birbirlariga oʻxshaydilar. Ular nopob tuzumda yashab koʻp nohaqliklarni, fojialarni boshdan 
kechirgan, ammo tinmay mehnat qilgan va kurashgan, milliy mustaqillik poydevorini qurgan, 
mustahkam irodali, mard va olijanob insonlardir. Yoqubov mazkur romanlari bilan oʻzbek 
nasridagi ijtimoiy ruh, keskin konflikt, harakterlar, psixologizmni sezilarli darajada kuchaytirdi, 
uni yangi harakterlar, yangi badiiy xulosalar bilan boyitdi. 
58“Diyonat” asari haqida ma’lumot bering. 
J: Odil Yoqubovning “Diyonat” romani ham bundan mustasno emas. Vaqtida “voqea” boʻlgan 
asarlar
qatoridan joy olgan ushbu roman hayotning muhim qirralarini oʻzida jamlay olganligi bilan ham 
qadrlidir.
Bir qarashda roman psixologik asardek tuyuladi. Unda turfa xarakterlarning botiniy ifodasi 
yetakchilik
qiladi. Romanda muallif ijodiy niyati va tafsilotlar rang-barangligi qahramon nutqi bilan qorishib 
ketadi
hamda xotira-esdaliklar uygʻunlashuvini yuzaga chiqaradi. Qahramon hayoƟ bilan davr 
voqeligining
oʻzaro ziddiyaƟ asar falsafasini – diyonat, or-nomus, iymon-eʼƟqod kabi insoniy sifatlarning 
mohiyaƟni
ilgʻab olishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu oʻzaro murosasiz jang, shaxs oʻzligini 
anglashga daʼvat
etadi. Shunga qaramay “Diyonat” ijtimoiy talqin ustuvorlik qilgan asar hisoblanadi: 
“Mingbuloqdan
keladigan bir ariq suv dam oftobda kumushday yarqirab, dam ariq tagidagi giyohlar rangida ajib 
tovlanib,

---

17 
daryoday hayqirib oqmoqda edi. Haydar ariqqa yetmasdanoq kiyimlarini yechib, bedazorga otib 
yubordida, hurkak otday oldindan dir-dir titrab, oʻzini suvga otdi. Muzday buloq suvi aʼzoyi 
badanidan oʻt
chiqarib yuboribdiki, u jonholatda suvda oʻynoqlab, oʻzini u qirgʻoqdan-bu qirgʻoqqa otdi, lekin 
zum
oʻtmay tanasi suvga oʻrganib, allaqanday Ɵnchib qoldi. U tol shoxini ushlab, suvda chalqancha 
tushib
yotdi-da, koʻzini yumdi. Nazarida, goʻyo suv emas, kimningdir muloyim qoʻli uning horgʻin 
tanasini mehr
bilan silayotganday, har bir hujayra, har bir asab tolasiga orom berib, sevib silayotganday 
tuyuldi.”
Muallif tabiat manzarasini tahlil markaziga olib chiqadi. Parchada oʻziga xos mazmun kasb eƟb, 
unda
qahramon ichki dunyosi, yashash maydoni va falsafiy dunyoqarashi aks ettiriladi. Haydar obrazi 
tadrijiga
nazar tashlasak, uning hayot yoʻli oʻzgachaligi koʻzga tashlanadi. Boʻlajak olim toʻq oilada 
voyaga yetadi.
Uning otasi Otaqoʻzi millioner raislardan biri. Qalbi faxr va gʻururga toʻla yigitcha togʻasi 
Normurod
Shomurodovni dastavval uncha tushunmaydi. Koʻngliga ishq olovi tushgan personaj turmush 
mohiyaƟga
kirib borgan sayin domlani anglay boshlaydi. Aslida qahramonda yuzaga kelgan evrilish tashqi 
voqelikka
boʻlgan munosabat shaklida aniqlik kasb etadi. Tevarak-atrofda roʻy berayotgan hodisalar uni 
oʻylashga,
fikrlashga majbur etadi. Endi u ilgari faxrlanib yurgan otasi boshi berk koʻchaga kirib qolganligini
anglaydi. Biroq endi tavba va tazarruga oʻrin yoʻq! Muallif qabariq tasvir prizmasida inson 
idrokini band
etgan ijtimoiy-ruhiy muammolarni koʻndalang qoʻyadi. XoƟralar dinamikasida qayta Ɵklangan 
imkoniyat
asar leytmotivini tashkil qiladi. Adib yoʻl qoʻyilgan kamchiliklar, adashishlarni manƟqan aniq 
tasvirlaydi.
Lekin baholashni emas, inson dunyoqarashidagi evrilishlarni koʻrsaƟshni birinchi planga 
chiqaradi. 
Yozuvchi romanlaridagi umumiy bir sifat shundan iboratki, u shaxs psixologiyasining oʻrab 
turgan muhit
xarakteri bilan murosa-madora qilmasligida qabarib koʻrinadi. Uning yaratgan qahramonlari 
jamiyat
hayotida, 
kundalik 
turmushida 
roʻy 
berayotgan 
nohaqliklaru 
adolatsizliklar, 
koʻzboʻyamachiliklaru

---

18 
firibgarliklarga qarshi murosasiz kurash olib boradi. “Diyonat” ham oʻz davrining mahsuli 
boʻlibgina
qolmasdan, XX asr nasrining barmoq bilan sanarli asarlari sirasida turishini hech kim 
mubolagʻaga
yoʻymasa kerak. Badiiy asar shundayki, sof sanʼat namunasi yillar, asrlar oʻtsa hamki eskirmaydi, 
har
qanday tuzum va davr qobigʻidan yorib oʻƟb, odamzod kelajagi uchun beminnat xizmat 
qilaveradi. Shu
maʼnoda Odil Yoqubov olamning goʻzalligi, insoniyatning shu goʻzallikka munosabaƟni, 
gumanizm
mohiyati va qadr-qimmatini butun ijodi badiiy toʻqimalariga yoyilib ketgan milliy maʼnaviyat 
ifodasiga
singdiradi. Odamzodning ruhiy barkamolligi, ezgu maqsadi haqidagi falsafiy teran tasvir 
yoʻnalishi
adibning dunyoqarashi va nazariy tasavvuri kengligidan dalolat beradi. Shuning uchun ham 
ijodkorning
har bir asarida, xoh u kichik janr boʻlsin, xoh u yirik hajmli polotno boʻlsin, diyonat, oqibat va 
mehrmuhabbat tushunchalari talqini markaziy chiziqni tashkil etadi.
Boshqacha aytganda, sogʻlom eʼƟqod tadriji qahramon xarakterining uzviy qismiga aylanadi. 
Tasvirdagi
aniqlik esa aynan kichikdan kattaga, xususiy hodisalardan hayotiy umumlashmalarga boʻlgan 
inƟlishning
kuchliligi bilan izohlanadi. Oʻz navbaƟda yozuvchi gʻoyaviy munosabaƟ xalq ruhiyaƟ, millat 
isƟqbolini
atroflicha tahlil qilish vositasida oydinlashadi. Bu munosabat insoniyat kelajagiga ishonch bilan 
qarash,
uni idrok etish va tushunish nuqtai nazaridan mantiqiy yaxlitlik kasb etadi. Aslida ijodiy 
mantiqning asl
mazmuni ham millat irodasi va maqsad-intilishlarini chuqur oʻzlashƟrishga borib taqaladi. 
Chunki,
mazkur tushuncha, xarakterli belgini axtarish va unga urgʻu berish mushtarakligidan oziqlanadi.
Ulugʻbek xazinasiMuallifOdil YoqubovJanrromanTiloʻzbekNashriyotGʻafur Gʻulom nomidagi 
Adabiyot va
sanʼat nashriyotiNashr etilgan sanasi1973
Roman ilk marotabada 1973-yil Toshkent shahrida Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat
nashriyotida chop etilgan. Oʻn martadan oshiq, jumladan, 1980-,[1] 1986- (Yoqubovning uch jildi
tanlangan asarlar toʻplamida)[2] va 1994-yillarda qayta nashr qilingan. Shuningdek, roman bir 
necha
tilga tarjima qilingan. 1976-yil romanning Yu. Surovsev muallif bilan hamkorlikda oʻgirgan 
ruscha

---

19 
tarjimasi Moskva shahrida „Sovetskiy pisatel“ nashriyotida chop etilgan.[3] Ayni tarjima 1979-
yil
Toshkent shahrida Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoƟ qayta chop eƟlgan.[4] 
Ruscha
tarjima, shuningdek, 1981-[5] va 1982-[6] yillarda „Progress“ nashriyotida chop etilgan. Bundan 
tashqari,
ruscha tarjima 1986-yil Moskva shahrida „Xudojestvennaya literatura“ nashriyotida 
Yoqubovning
povestlari bilan toʻplam oʻlaroq chop eƟlgan.[7] 
K. Seydxanov romanni rus tilidan qozoq tiliga tarjima qilgan, qozoqcha tarjima 1983-yil Olmaota 
shahrida
„Jazushi“ nashriyotida chop etilgan.[8] Ayni yilda Toshkent shahrida „Raduga“ nashriyotida 
romanning
rus tilidan hind tiliga oʻgirilgan tarjimasi chop eƟlgan.[9] 1984-yil Riga sharida „Liyesma“ 
nashriyotida A.
Rudzgor oʻzbek Ɵlidan oʻgirgan laƟscha tarjimasi chop eƟlgan.[10] 1987-yil Vilnyus sharida 
„Mintis“
nashriyotida rIroda Hamdamova, [