Farmokognoziya oxiri p65

Efir moyining spirtda eruvchanligini aniqlash uchun (XI DF
bo‘yicha)
1 ml moy 10 ml hajmdagi silindrga quyiladi va moy
to‘liq erib ketgunga qadar silindrni chayqatib turib, unga byu-
retkadan ma’lum konsentratsiyadagi spirt qo‘shib turiladi. Efir
moyi to‘liq erigandan so‘ng qancha spirt ketgani hisoblanadi.
Efir moylarini fraksion haydash yo‘li bilan uning tarkibi-
dagi barcha qismlarning qaynash harorati hamda miqdori
aniqlanadi. Ayni vaqtda moy tarkibiga qo‘shilgan aralashmalarni
ham bilish mumkin.
Efir moylarining qotish haroratini aniqlash tarkibida stea-
ropteni ko‘p bo‘lgan moylar uchun katta ahamiyatga ega. Stea-
roptenlar ko‘pincha efir moylarining asosiy qismi hisoblanadi.
EFIR MOYLARINING KIMYOVIY KONSTANTALARINI
ANIQLASH
Efir moylarining kimyoviy konstantalariga kislota, sovun-
lanish va 
efir soni
kiradi. Bu yog‘lar tahlili bo‘limida to‘liq bayon
etilgan.
Kislota soni yordamida efir moyi tarkibida sof holda bo‘la-
digan birorta ma’lum kislota miqdorini aniqlash mumkin.

---

111
Efir va sovunlanish soni yordamida efir moyi tarkibidagi
ma’lum murakkab efirlarni hamda shu efirni tashkil etgan spirt
va kislota miqdorini aniqlash mumkin.
EFIR MOYLARI TARKIBIDAGI BA’ZI ASOSIY QISMLAR
MIQDORINI ANIQLASH USULLARI
Efir moylari organik birikmalar aralashmasidan iborat bo‘-
lib, shu moy tarkibidagi ba’zi qismlargina tibbiyotda, parfume-
riya va boshqalarda ishlatiladi. Efir moylarining asosiy qismlari
sifatida ko‘pincha kislorodli birikmalar — spirtlar, kislotalar,
ularning murakkab efirlari, fenollar, aldegidlar, ketonlar va
boshqalar bo‘ladi. Efir moylari tarkibidagi terpenlarning, ay-
niqsa, seskviterpenlarning tibbiyotda katta ahamiyati borligi
aniqlangan. Yuqorida ko‘rsatilgan efir moylarining asosiy qism-
larining miqdorini aniqlash efir moylar sifatini aniqlashda katta
ahamiyatga ega.
Efir moylari tarkibidagi efirlar, ularni tashkil etuvchi kislo-
talar va spirtlar miqdori efir soni yordamida, sof kislotalar esa
kislota soni yordamida aniqlanadi. Bulardan tashqari, efir moyi
tarkibidagi fenollar, erkin holdagi spirtlar, aldegid va ketonlar,
laktonlar hamda sof holdagi bir qancha birikmalar turli usullar
bilan aniqlanadi. Fenollar, aldegid va ketonlar hamda erkin
holdagi spirtlarni aniqlash usullari farmatsevtikada ko‘p
qo‘llaniladi. Efir moylari tarkibidagi fenollar miqdorini aniq-
lash, ularning suvda eriydigan birikma — fenolatlar hosil qilish
reaksiyasiga asoslangan. Aldegid va ketonlar miqdorini aniqlash
esa ularning karbonil guruhini ba’zi reaktivlar bilan suvda
eriydigan birikmalar hosil qilish reaksiyalariga asoslangan.
Erkin holdagi spirtlar miqdorini aniqlash uchun ular avval
murakkab efirga aylantiriladi, so‘ngra yangidan hosil bo‘lgan
murakkab efirlar gidrolizlanadi. Gidrolizlanish jarayonida ajralib
chiqqan kislotalarni neytrallash uchun sarflangan kaliy ishqori
bo‘yicha erkin spirtlar miqdori hisoblanadi.
Erkin holdagi spirtlarga sirka kislota angidridi (asetat angidrid)
ni ta’sir ettirib, murakkab efirga aylantiriladi. Bu jarayon ase-
tatlash deyiladi. 1 g asetatlangan efir moyi tarkibidagi murakkab
efirlarni gidrolizlash uchun ketgan kaliy ishqorining milligramm
miqdori