Farmokognoziya oxiri p65

Kimyoviy tarkibi.
Ildiz tarkibida 0,5—1,3%, ildiz va ildizpo-
yada 1—2% alkaloidlar bor. O‘simlik ildizida 25 tadan oshiq:
rezerpin, aymalitsin, serpentin, aymalin, tebain, papaverin va
boshqa alkaloidlar bo‘ladi.
O‘simlikning asosiy alkaloidi—rezerpin mahsulotda 0,04—
0,09% (alkaloidlar yig‘indisida 3,08—7%) atrofida bo‘ladi.
Ishlatilishi.
Rezerpin alkaloidi (qon bosimini pasaytiruvchi,
uxlatuvchi va tinchlantiruvchi ta’sirga ega) giðertoniya hamda
asab, uyqusizlik va boshqa kasalliklarni, aymalin alkaloidi
(aritmiyaga va yurak qo‘zg‘alishiga qarshi ta’sirga ega) miokard
infarkti va boshqa yurak kasalliklarini, raunatin preparati gi-
ðertoniya kasalligining I va II bosqichini va aritmiyani davolashda
qo‘llaniladi.
Hindiston xalq tibbiyotida rauvolfiya o‘simligi ildizidan
tayyorlangan ekstrakt ilon, chayon chaqqanda, me’da-ichak
(vabo, dizenteriya), asab va tutqanoq kasalliklarida ishlatiladi.
Dorivor preparati.
Rezerpin (serpazil) kukun, tabletka va
eritma holida chiqariladi, aymalin (tabletka va ampuladagi eritma
holida chiqariladi), raunatin (o‘simlik ildizining alkaloidlar
yig‘indisi, tabletka holida chiqariladi).
ISIRIQ YERUSTKI QISMI – HERBA PEGANI HARMALAE
O‘simlikning nomi.
Oddiy isiriq (adraspan) — Peganum har-
mala L., tuyatovondoshlar — Zygophyllaceae oilasiga kiradi.
Ko‘p yillik, bo‘yi 20—60 sm ga yetadigan o‘t o‘simlik. Ildizi
yer ostida 2 m gacha joylashgan ko‘p boshli o‘qildiz. Poyasi bir
nechta, sershox, tuksiz bo‘ladi. Bargi oddiy, chuqur 4—5 bo‘-
lakka ajralgan, kulrang-yashil, segmentlari o‘tkir uchli, lanset-
simon, uzunligi 1—3,5 sm. Poyaning pastki qismidagi barglari
qisqa bandli, yuqoridagilari bandsiz, poyada ketma-ket joylash-
gan. Qo‘shimcha bargi ikkitadan, lansetsimon shaklda. Gullari
shoxlarining uchki qismida yakka-yakka va bargga nisbatan qara-
ma-qarshi joylashgan. Gulkosachasi asos qismigacha 5 ga bo‘lin-
gan bo‘lib, meva bilan birga qoladi. Tojbargi 5 ta, oq-sarg‘ish,

---

190
otaligi 15 ta, onalik tuguni uch xonali, yuqoriga joylashgan.
Mevasi — sharsimon, uch chanoqli, ko‘p urug‘li, pishganda
ochiladigan ko‘sakcha. Urug‘i mayda, uch qirrali, jigarrang
yoki qo‘ng‘ir-kulrang, ustki tomonida mayda chuqurchalari bor.
Isiriq may-iyun oylarida gullaydi, mevasi — avgustda
yetiladi.