Farmokognoziya oxiri p65

Dorivor preparatlari.
Damlama, pasta, ho‘l o‘simlik shirasi.
Mahsulot o‘t haydovchi choy-yigmalar tarkibiga kiradi.
ZIRK BARGI VA ILDIZI – FOLIA ET RADICES
BERBERIDIS
O‘simlikning nomi.
Oddiy zirk — Berberis vulgaris L., zirk-
doshlar — Berberidaceae oilasiga kiradi (41-rangli rasm).
Zirk bo‘yi 1,5—3 m ga yetadigan tikanli buta. Ildizpoyasi yer
ostida gorizontal joylashgan, undan yirik, shoxlangan asosiy
ildiz, yer ustiga bir qancha poyalar o‘sib chiqadi. Shoxlari 1—
2 sm uzunlikda va uch bo‘lakli tikanlar bilan qoplangan. Bargi
teskari tuxumsimon, o‘tkir arrasimon qirrali va bandli bo‘lib,
qisqargan novdalar bilan birga, tikanlar qo‘ltig‘ida to‘p-to‘p
joylashgan. Gullari shingilga to‘plangan. Guli och sariq, hidli,
kosachabargi 6 ta (ba’zan 9 ta), och sariq, tojbargi 6 ta, sariq,
otaligi 6 ta, onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. Me-
vasi — qizil, elliðssimon, juda nordon, 2—3 urug‘li va kam suvli
ho‘l meva.
Zirk aprel-may oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda
pishadi.
Geografik tarqalishi.
Moldova, Ukraina, Belorus, Rossiya-
ning Yevropa qismining o‘rmon-cho‘l va cho‘l hududlarida va

---

187
tog‘lardagi toshli qiyalarda, daryo va daryochalarning havzala-
rida, quruq butazorlarda, siyrak, aralash o‘rmonlarda va boshqa
yerlarda o‘sadi.
Mahsulot tayyorlash.
Mahsulot sifatida bargi va ildizi tay-
yorlanadi.
Zirk bargi butun yoz bo‘yi yig‘iladi. Buning uchun novdalar
qirqib olinadi, barglari ajratiladi va soya yerda yoki quritgichlarda
quritiladi.
Ildizlarini yig‘ish uchun avval yerustki qismi qirqiladi,
so‘ngra ildiz atrofi yarirn metr radiusda va 50—60 sm chu-
qurlikda kovlanadi va ildizi sug‘urib olinadi (mashina yoki
traktordan foydalanish mumkin). Keyin tuproqdan tozalanadi,
yiriklari (yo‘g‘onlari 6 sm dan ko‘p) 10—20 sm uzunlikda va
bo‘yiga qirqilib, ochiq havoda yoki quritgichlarda 40—50°C da
quritiladi.
Ildiz kovlab olish vaqtida har 10 m da kamida bir tup zirk
qoldirish, shu joylarga zirkning 10—15 sm uzunlikdagi novda-
laridan ekish hamda qayta ildiz tayyorlash uchun shu yerga faqat
10 yildan so‘ng kelishni unutmaslik zarur. Bu tadbirlar zirkni
tabiiy o‘sish joyida saqlab qolish va yo‘q bo‘lib ketmasligi uchun
bajariladi.