Маърузалар матни тошкент 2010 й

 
 
 
12-маъруза 
Мўътазилия таълимоти вакиллари ва уларниг ақидавий қарашлари 
Дарс режаси: 
1.
 
Мўътазилийларнинг Бағдод ва Басра мактаблари 
2.
 
Йирик вакилларнинг ақидавий қарашлари 

---

Мўътазилийлар тарихда доим бири бири билан мусобақада бўлувчи бир қанча 
гурухларга бўлинганлар. Уларнинг энг йириги IX-X асрларда Басра ва Бағдод мактаблари 
эди. Басралик даврада: Муаммар ибн Аббад (в. 830), Абул Ҳузайл ал-Аллоф ан Наззом (в. 
845), ал-Жоҳиз (в.868), Абу Али алЖуббаий (в.915) ва унинг ўғли Абу Ҳошим (в.933) энг 
йирик вакиллари эди.
Бағдоддаги даврага Бишр ибн ал-Муътамир (в.825) асос солган бўлиб, бу даврада 
Сумама ибн ал-Ашрас (в.828), ал-Мурдар (в. 840). Аҳмад ибн Абу Довуд (в.854), ал-
Хаййот (IX аср), ал-Каъбий (в. 929) фаолият кўрсатганлар. 
Бу икки давра ўртасидаги мубоҳаса мазмунини мўътазилий Абу Рошид ан-
Найсабурий (в.1024)нинг “Ал-Масоил фил хилоф байнал басриййин вал-бағдадиййин” 
китоби очиб беради. 
Ҳокимият 
масаласида 
халифа 
бўлиш 
лозимлигини 
уқтирадилар. 
Илк 
мўътазилийлар халифа албатта қурайшлик бўлиши шарт эмас деб , кейинги даврларда 
қурайшлик лойиқ одам бўлса бошқа киши халифа бўлиши мумкин эмас деб 
ҳисоблардилар. Уларнинг фикрларича, Аллоҳнинг буйруғи ёки имомнинг ўзи тайинлаб 
кетиш билан имом бўлинмайди, балки унинг келиб чиқишидан қатъий назар мусулмон 
жамоасидан сайланиши лозим; хорижийлар ўхшаб имомнинг адолат этиш сифати энг 
муҳим деб ҳисоьлайдилар ва ўзларининг 5 ақидаларига кўра адолатсиз имомини ҳатто куч 
билан бу лавозимдан четланиш зарурлигини таъкидлайдилар. 
Таянч иборалар:
Абу Рошид ан-Найсабурий (в.1024)нинг “Ал-Масоил фил хилоф 
байнал басриййин вал-бағдадиййин”, Муаммар ибн Аббад (в. 830), Абул Ҳузайл ал-Аллоф 
ан Наззом (в. 845), ал-Жоҳиз (в.868), Абу Али алЖуббаий (в.915) ва унинг ўғли Абу 
Ҳошим (в.933), Бишр ибн ал-Муътамир (в.825) асос солган бўлиб, бу даврада Сумама ибн 
ал-Ашрас (в.828), ал-Мурдар (в. 840). Аҳмад ибн Абу Довуд (в.854), ал-Хаййот (IX аср), 
ал-Каъбий (в. 929) 
Адабиётлар: 
1.
Абу Мансур Абдулқоҳир ал-Бағдодий. Ал-фарқ байн ал-фирақ. –Байрут: Дор ул-
кутуб ул-илмия. 
2.
Абул Фатҳ Муҳаммад ибн Абдулкарим ибн Абу Бакир Аҳмад аш-Шаҳристоний. 
Ал-милал ван ниҳал. – Қоҳира: М. Сайиид Ғайлоний, 1961. 
3.
Ҳусниддинов 3.М. Ислом – йўналишлар, мазҳаблар, оқимлар. – Т.: 
Мовароуннаҳр, 2000. 
4.
Беляков В. Заслон исламскому радикализму / Азия и Африка сегодня. 1997.