Маърузалар матни тошкент 2010 й

ал-Муҳаккиматул-Ула
Хорижийлар “муҳаккима” ва “шурот” ҳам дейиларди. Улардан ким биринчи бўлиб 
сотганини тўғрисида ихтилоф қилдилар. Ўша киши Мирдас ал-Хорижийнинг укаси Урва 
ибн Худайр эканлиги айтилди. Бошқа тарафдан Язид ибн Осим ал-Муҳариби эканлиги 
айтилди. Ўша киши Мирдас ал-Хорижийни укасининг қабиласидан бўлган Ёшкур 
ўғилларидан бири эканлиги айтилган. Мазкур киши Сиффинда Али билан бирга бўлган. У 
киши икки тарафнинг ҳакамлик ҳақида келишганларини кўргандан сўнг, отига минди ва 
Муовия тарафдорларига ҳужум қилиб, улардан бирини ўлдирди. Кейин эса, Алининг 
аскарларига ҳам ҳужум қилиб, улардан бирини ўлдириб, баланд овозда шундай деди: 
“Билинки, мен Али ва Муовияни тарк этдим ва бу иккисининг қарорларига итоат 
этмайман”. Ҳамдон қабиласидан бир киши уни ўлдургунча Алининг тарафдорлари билан 
урушди. 
Йўналиш 
таълимоти: 
Али, 
Усмон, 
Жамал 
иштирок 
этганлар, 
Муовия 
тарафдорлари, икки ҳакам, таҳкимга рози бўлганлар ва гуноҳ қилганларни куфрга 
чиқаришдир. 
 Азориқа 
Улар Абу Рашид куняли Нафиънинг издошларидир. Бу фирқа хорижийларнинг энг 
ашаддийсидир. Таълимотлари: 
а) 
Ўзларига мухолиф бўлганларни мушрик ҳисоблайдилар. ал-Муҳаккиматул-Ула эса, 
ўзларига қарши бўлганларни мушрик эмас, балки кофир дейдилар. 
б) 
Ўзларидан бўлганларнинг бир қисми улар билан ҳижрат қилмасдан жойларида қолса, 
уларнинг таълимотларида собит бўлса ҳам улар мушрикдир. 
в) 
Улар душманларининг аёлларини ва болаларини
 
ўлдиришни мубоҳ санайдилар.
г) 
Душманларининг ери куфр диёр (дару куфур)дир. 
д)
Зинокорни
 
тошбўрон қилишни инкор этган.

 Нажадот
Улар Наждот ибн Амир ал-Ҳанафиянинг тарафдорларидир. Унинг сардор ва бошлиқ 
бўлишининг сабаби Нофиъ ибн ал-Азроқ қаъда (улар билан ҳижрат қилмасдан жойида 
қолганлар)дагиларни мушрик ва душманларининг болалари ва аёлларини ўлдириш ҳалол 
деганидан кейин ундан Абуфудайк, Атия ал-Ҳанафий, Рошид ат-Тавил, Миқлос, Айюб ал-
Азрақий ва буларга қўшилаган гурухлар ундан ажралиб чиқиб, Ямомага кетдилар. Улар 
Наждотга Нофиънинг айтган сўзларини етқазди ва унга байъат беришди. Ўзларига ҳижрат 
қилмасдан жойларида қолганларни (қаъда) куфрда айблаганларни инкор этдилар. Улар 

---

Нофиънинг имоматини рад этди ва Наждотнинг имоматини қабул қилдилар. Шундай 
бўлса ҳам унинг имомати борасида ихтилоф бўлди ва уч фирқага бўлиниб кетди:
 
1- Бу фирқа Атия ибн ал-Асвад ал-Ҳанафий билан Сижистонга йўл олдилар. Сижистон 
хорижийлари уларга қўшилди. Шу сабабдан Сижистон хорижийларини ўша даврда 
“Атавия” дейиларди. 
2- Бу фирқа Наждот билан урушиб, Абуфудайк билан иттифоқ бўлди. Наждотни 
ўлдирганлар ҳам шулардир. 
3- Бу фирқа Наждотнинг қарашларини тўғри деб билган ва унинг имоматини қабул 
қилганлар. 
Суфрия 
Булар 
Зиёд 
ибн 
ал-Асфарнинг 
издошларидир. 
Қарашларининг 
асоси 
азрақийларнинг қарашларига ўхшайди, яъни гуноҳ иш қилганларни мушрик дейишади. 
Бироқ суфрия мухолифларининг болаларини ва аёлларини ўлдирмайди. Суфриядан 
бўлган бир фирқа жазо берилиши тайин бўлган ишлар қилинган пайтда, шу ишни 
бажарган кишини улар қилган ишлари билан аталиши кераклигини айтади. Мисол учун, 
зино қилган, ўғри, туҳматчи ва қасддан одам ўлдирган қотил каби. Уларнинг фикрича, 
бундай одам на кофир, на мушрик. Намоз ўқимаслик, рўза тутмаслик каби ҳақларида 
муайян бир ҳад (жазо) белгиланмаган ҳар турли гуноҳ иш куфрдир, уни қилган киши эса, 
кофирдир. Улардан яна бир фирқа: “Гуноҳ қилган кишини ҳокимнинг ҳузурига олиб 
келиб, жазоси берилмагунича уни куфрда айблаб бўлмайди”-деди. Улар Абу Билол 
Мирдас ибн Жадир Аху Урва ибн Жадир мин бани Рубайъ ибн Ҳанзала ал-Хорижий ва 
Имрон ибн Ҳиттон ас-Судусийларнинг имоматини қабул қиладилар.