Farmakologiya

Dori vositalari ta’sirining turli omillarga bog‘liqligi.
Yuqorida qayd etilganidek, dori vositalarining farmakologik
ta’siri birinchi navbatda uning yuborilayotgan dozasiga bog‘liq
(o‘ldiruvchi, zaharlovchi, terapevtik dozalar). Shuning bilan bir
qatorda, dorilarning naf qilishi ularni yuborish yo‘llariga
(enteral, parenteral), so‘rilishi, qonga o‘tishi, qon bilan tarqa-

---

57
lishi, a’zo-to‘qimalarda yig‘ilishi, qon oqsillari bilan vaqtincha va
mustahkam bog‘lanishi, jigarda metabolizmga uchrashi va
nihoyat organizmdan chiqib ketishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir.
Ushbu bayon etilgan jarayonlarning dorilar samarali ta’sir
etishida ahamiyati katta va shu sababli ular farmokokinetika
nomi bilan yuritilib, farmakologiyaning tarmog‘i sifatida qara-
ladigan bo‘ldi. Demak farmokodinamika va farmakokinetika
farmakologiyaning asosiy, ajralmas va bir biri bilan uzviy
bog‘langan yo‘nalishidir. Hozirda dorilarning farmakokinetikasi,
ayniqsa, ruxsat etilgan yangi dorilarni, shu bilan birga
ishlatilayotgan dori preparatlarini ham klinikada sinab ko‘rish,
samarasini ta’minlash, zararli ta’sirini oldini olish maqsadida
keng miqyosda o‘rganiladi.
Bundan tashqari, dorilarning ta’siri bemorlarning yoshi,
vazni, fiziologik va patologik holiga bog‘liqligi inkor etilmaydi.
Chunonchi, go‘dak va yosh bolalarda organizmning ayrim siste-
ma va a’zo faoliyatlari yaxshi shakllanmagani, qariyalarda (60
yoshdan yuqori) organizm faoliyati zaiflashgan bo‘lgani uchun
ularga dorilar o‘rtacha dozasining 1/2, 1/3, 1/4 qismi yoshga
qarab beriladi. Shunga o‘xshash vazni kichik bemorlarga ham
dori dozasi kamaytiriladi, aksincha, vazni kattalarga esa doza
oshiriladi. Bundan tashqari, dori vositalarining samarasiga
organizmning fiziologik va patologik holatlari ham ta’sir etishi
mumkin. Masalan, kofein preparatining qo‘zg‘atuvchi ta’siri
markaziy nerv sistemasining faoliyati zaiflashgan holatda yaxshi
namoyon bo‘ladi. Asetilsalitsil kislotaning (aspirin) isitma
tushiradigan ta’siri tana harorati ko‘tarilganda (lixoradka) kuza-
tiladi. Yurak glikozidlarining kardiotonik ta’siri yurak faoliyati-
ning yetishmovchiligida (dekompensatsiya) sezilarli bo‘ladi.
Bemorlarni dori vositalari bilan davolashda yuqorida qayd
etilgan omillar e’tiborga olinishi kerak. Aks holda dorilarning
samarasi kutilgan darajada bo‘lmasdan, kasallikning avj olishi
yoki surunkali shakliga o‘tib ketishi mumkin.