Farmakologiya

Òa’sir mexanizmi. Yuqorida qayd qilinganidek, narkoz
moddalarining farmakologik ta’siri natijasida birinchi galda
MNSning nerv faoliyati, bosh miya po‘stlog‘i faoliyati
susayadi (16-rasm). U yerdagi nazorat bo‘limlari faoliyatining
susayishi esa narkozning ikkinchi bosqichini keltirib chiqaradi.
Keyingi uchinchi bosqichda bosh miya markazlari bilan
barobar orqa miya faoliyatining vaqtincha susayishi kuzatilgan.
16-rasm. Ingalatsion narkoz moddalarining markaziy nerv
sistemasiga ta’siri.
I analgeziya
davri
II qo‘zg‘alish
davri
IV falajlik
davri
III jarrohlik narkoz
davri

---

125
Bu davrda narkoz moddasining qondagi konsentratsiyasiga
uzunchoq miyaning sezuvchanligi kam bo‘lgani uchun undagi
markazlar (nafas, tomir, harakat va boshqalar)ning faoliyati
saqlanadi.
Narkoz holatining kelib chiqishida bir necha nazariyalar
mavjud. Jumladan, narkoz moddalarining nerv hujayralariga
bunday ta’siri ularning fizik-kimyoviy xususiyatlariga (yog‘da
eruvchanligi va boshqalar) (Overton va Mayer), nerv hujayra-
lari plazmasining vaqtinchalik koagulatsiyasiga (hujayraning
vaqtinchalik falajlanishiga) (Bernar va Berkdyurt), hujayra
pardasi o‘tkazuvchanligining buzilishiga va o‘zgarishiga hamda
boshqa jarayonlarga bog‘liq. I.V. Makarovning fikricha, narkoz
holati qo‘zg‘alish impulsi sinapslardan o‘tishining buzilishi
sababli yuzaga keladi. Aloyaning taxmini bo‘yicha, narkoz
holati — bu umumiy anestetiklarga xos bo‘lgan katta ahamiyatli
neyrofiziologik effekt — hujayralar ta’sir bo‘sag‘asining
oshishidir. Narkoz moddalari neyronlarning o‘z-o‘zidan paydo
bo‘ladigan qo‘zg‘atuvchan faolligini pasaytiradi. Ular akson va
sinapslar orqali impulslar o‘tishini to‘sadi.
Xulosa qilib aytganda, narkoz moddalarining ta’siri natija-
sida narkoz holati kelib chiqishining molekular mexanizmi
oxirigacha aniqlanmagan.
Narkoz moddalari organizmga yuborilish yo‘liga qarab ikki
guruhga bo‘linadi: ingalatsion va noingalatsion narkoz moddalari.
(2-chizma).