Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

AC(y) = [C(w
1
w
2
y)]/y 
O‗rtacha xarajat funksiyasi AC(y) – bu bir birlik maxsulot ishlab chiqarishga 
to‗g‗ri keladigan xarajatni bildiradi. Agar texnologiya o‗zgarmas masshtab qaytimi 
bilan xarakterlanadigan bo‗lsa, xarajat funksiyasi chiziqli bo‗ladi:
S(w
1
w
2
y) = C(w
1
w
2
z)y
Unda o‗rtacha xarajat quyidagi ko‗rinishga ega bo‗ladi:
AC(w
1
w
2
y) = [C(w
1
w
2
z)y]/y = C(w
1
w
2
z)
Demak, bir birlik maxsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajat, ishlab chiqarish 
hajmi qanday bo‗lishidan qat‘iy nazar o‗zgarmas bo‗ladi.

---

186 
O‗rtacha xarajat funksiyasi grafigi masshtab qaytimining o‗sishida kamayadi, 
masshtab qaytimi o‗zgarmas bo‗lganda o‗zgarmas, masshtab qaytimi pasayuvchi 
bo‗lganda o‗suvchi bo‗ladi (7.7-rasm).
 
7.7-rasm. O‘rtacha xarajat grafigi
y
0
y
1
– oraliqda masshtab qaytimi o‗suvchi;
y
1
y
2
– oraliqda masshtab qaytimi o‗zgarmas;
y
2
y
3
– oraliqda masshtab qaytimi kamayuvchi.
7.4. Foyda tushunchasi 
Ishlab chiqarish xarajatlarining turli xil tushunchalari foyda haqida turli xil 
tushunchalarni aniqlaydi. Buxgalteriya, iqtisodiy, normal foyda va boshqalarni 
taqsimlang. 
Buxgalteriya foydasi - bu mahsulotni (ishlarni, xizmatlarni) sotishdan tushgan 
umumiy daromad va aniq (tashqi) xarajatlar o'rtasidagi farq, ya'ni yetkaziibi 
beruvchilarning ishlab chiqarish resurslari uchun to'lov. Buxgalteriya foydasi 
iqtisodiy foydan yashirin (ichki) xarajatlar miqdori bilan farq qiladi, chunki 
iqtisodiy foyda iqtisodiy xarajatlarni o'z ichiga olmaydi. 
Iqtisodiy foyda - barcha xarajatlar (aniq va noaniq), shu jumladan aniq 
bo'lmagan xarajatlar va tadbirkorning normal daromadidan tashqari umumiy 
daromad. Iqtisodiy foyda deganda daromad va iqtisodiy (alternativ, qo'shilgan) 
xarajatlar o'rtasidagi farqni anglatuvchi sof foyda tushuniladi. Iqtisodiy foyda 
shuni ko'rsatadiki, ushbu korxonada ishlab chiqarish resurslaridan yanada samarali 
foydalanilmoqda. Shunday qilib, foyda buxgalteriya hisobidan ko'ra iqtisodiy 

---

187 
emas, balki korxonaning sarflangan (iste'mol qilingan) resurslardan foydalanish 
samaradorligi mezoni bo'lib xizmat qiladi. Iqtisodiy xarajatlar olingan daromaddan 
oshganda, kompaniya zarar ko'radi. 
Buxgalteriya hisobi va iqtisodiy foyda hisob-kitoblari shartli misolni ko'rsatadi.