Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

7.3. Masshtab qaytimi va xarajatlar funksiyasi
Biz ko‗rgan edikki, berilgan t>1 uchun tf(x
1
x
2
) qiymat f(x
1
x
2
) qiymatdan katta, 
teng yoki kichik bo‗lishi mumkin. Masshtab qaytimi bilan xarakterlanuvchi ishlab 
chiqarish funksiyasi bilan xarajatlar funksiyasi o‗rtasida o‗zaro aloqa borligini 
kuzatish mumkin.
Faraz qilaylik, biz o‗zgarmas masshtab qaytimiga ega bo‗lgan xolatni 
qaramoqchimiz. Bir birlik maxsulot ishlab chiqarish uchun xarajatlarni 
minimallashtiruvchi masalani echdik va uning yechimi, ya‘ni birlik xarajat 

---

185 
funksiyasi S(w
1
w
2
1) bizga ma‘lum. Agar biz U birlik maxsulot ishlab 
chiqarmoqchi bo‗lsak, xar bir omildan U barobar ko‗p foydalanamiz. Bu degani, u 
birlik maxsulot ishlab chiqarishning minimal xarajati S(w
1
w
2
1)u bo‗ladi. Demak, 
o‗zgarmas masshtab qaytimida xarajatlar funksiyasi ishlab chiqarish hajmiga 
nisbatan chiziqli bo‗ladi. Bu yerda ishlab chiqarish omillaridan t barobar ko‗p yoki 
kam foydalansak ishlab chiqarish mos ravishda t barobarga oshadi yoki kamayadi.
Endi, o‗suvchi masshtab qaytimi bo‗lganda xarajatni o‗zgarishini qaraymiz. 
Ma‘lumki, o‗suvchi masshtab qaytimida, ishlab chiqarish hajmining o‗sishiga 
qaraganda xarajatning o‗sishi chiziqli o‗sishga nisbatan sekinroq bo‗ladi. Agar 
firma ishlab chiqarish hajmining o‗sishiga qaraganda xarajatning o‗sishi chiziqli 
o‗sishga nisbatan sekinroq bo‗ladi. Agar firma ishlab chiqarish hajmini 2 barobar 
oshirmoqchi bo‗lsa, omillar narxi o‗zgarmaganda, uni ikki barobardan kamroq 
xarajat bilan amalga oshirishi mumkin. Boshqacha aytganda, firma ishlab chiqarish 
omillaridan foydalanishni 2 barobar oshirsa, ishlab chiqarish hajmini 2 barobardan 
ko‗proq oshirishi mumkin bo‗ladi. Demak ishlab chiqarish hajmi o‗sganda xarajat 
funksiyasining o‗sishi chiziqli o‗sishga qaraganda sekinroq bo‗ladi.
Agar texnologiya masshtab qaytimining pasayishi bilan xarakterlansa, xarajat 
funksiyasi, ishlab chiqarish hajmi oshganda, chiziqli boshlanishga qaraganda 
tezroq o‗sadi, ya‘ni, ishlab chiqarish omillaridan 2 barobar ko‗p foydalansak, 
ishlab chiqarish hajmi 2 barobardan kamroq oshadi.
Yuqoridagi, o‗zgarishlarni o‗rtacha xarajat funksiyasi bilan bog‗lasak: