Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Qarshilikni o‘lchashda 
quyidagi o‘lchash usullaridan foydalanish mumkin:
a) amsermetr va voltmetr usuli; b) ommetr yordamida bevosita baholash
usuli; v) solishtirish usuli. 
Ampermetr va voltmetr usuli.
O‘zgarmas tok zanjirida qarshilikni
ampermetr va voltmetr yordamida o‘lchash bilvosita o‘lchash usuliga
misol bo‘ladi. Buning uchun 2.1.11-rasmdagidek sxema yig‘iladi. 2.1.11-
rasm, a dagi sxemadan kichik qarshiliklarni, 2.1.11- rasm, b dagi 
sxemadan o‘rtacha va katta qarshiliklarni o‘lchashda foydalaniladi.
Noma’lum qarshilik Om qonuniga asosan quyidagicha aniqlanadi: 
(2.1.8) 
bunda Uv — voltmetr ko‘rsatgan kuchlanish; I
A
— ampermetr 
ko‘rsatgan tok. 
(2.1.8) formula bilan hisoblangan qarshilik qiymati haqiqiy
qiymatdan farq qiladi. CHunki 2.1.11-rasm, a dagi sxemadan ko’rinib 
turibdiki ampermetrdan o‘tayotgan gok I
A
noma’lum qarshilikdagi tok I
x
ga
qaraganda voltmetrdan o‘tayotgan tok l
v
miqdoricha ortiqdir. SHuning
uchun 2.1.11-rasm, a dagi sxema bo‘yicha noma’lum qarshilikning
haqiqiy qiymatini quyidagi formula bilan hisoblash mumkin: 
(2.1.9) 
Agar volgmetrning qarshiligi R
v
o‘lchanayotgan qarshilikdan qo‘p
marta katta bo‘lsa (masalan R
v
>100R
x
), u holda ampermetr ko‘rsatgan
tok rezistor qarshiligi R
x 
dagi tokka juda yaqin bo‘ladi va qarshilikni
(2.1.8) formula yordamida oson topish mumkin. Bu vaqtda o‘lchashdagi
R
v
ning ta’siri tufayli hosil bo‘lgan nisbiy xatolik 1% dan kichik bo‘ladi. 
2.1.11-rasm, b-dagi sxemada voltmetr ko‘rsatayotgan kuchlanish U
v
noma’lum qarshilik R
x
ga qo‘yilgan kuchlanish U
x
dan ampermetrdagi
kuchanish tushishi R
A
I
A
chalik kattadir.
SHuning uchun 2.1.11-rasm, b dagi sxema bo‘yicha noma’lum
karshilikning hakiqiy qiymatini quyidagi formula bilan hisoblash
mumkin: 
(2.1.10) 

---

96 
2.1.11-rasm. Elektr zanjirida qarshilikni ampermetr va voltmetr yordamida
o‘lchash bilvosita o‘lchash 
Agar ampermetrning qarshiligi R
A
o‘lchanayotgan qarshilik R
x 
dan
ko‘p marta kichik bo‘lsa (masalan, R
A
< 0,01R
x
), u holda voltmetr
ko‘rsatgan kuchlanish noma’lum qarshilik uchlaridagi kuchlanish U
x 
ga
juda yaqin bo‘ladi va qarshilikni (7.6) formula yordamida topish
mumkin. Bu vaqtda R
A
ning ta’siri tufayli hosil bo‘lgan nisbiy xatolik
1% dan kichik bo‘ladi. 
Amalda ampermetr va voltmetr usuli, asosan, elektr mashinalari,
transformatorlar 
va 
boshqa 
elektromagnit 
apparatlarining 
chulg‘am
qarshiliklarini o‘lchashda qo‘llanilali.
Bu usulning afzalligi shundaki, o‘lchanayotgan qarshilikdan nominal
tok o‘tkazilib, ish rejimi hosil qilinadi va so‘ngra qarshilikni o‘lchab,
harorat xatoligi hisobga olinadi.