Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

M
-dvigatel validagi statik moment.
M
bosh
 
- boshlang‘ich 
moment.
Agar 
M
bosh
 
=M
1
, M = M
2
deb qabul qilsak, motorning momenti 
M
1
 
va 
M
2
gacha o‘zgarganda istalgan pog‘onada yuritmani 
(
)
(6.2.8) 
Bu tenglamani 
t
ga nisbatan echib quyidagi olamiz.
(6.2.9) 
Asinxron motorli elektr yuritmalarda elektromagnit o‘tkinchi jarayonlar 
tez so‘nadi. Odatda bu o‘tkinchi jarayonlarni amaliy xisoblashlarda nazarga 
olinmaydi. [1,3] 

---

343 
6.2.3. Elektr yuritmalarni tormozlash usullari. 
Elektr yuritmalarida elektrik tormozlash uchun elektrodinamik tormozlash 
va karshi ulab tormozlash usullari kullaniladi. Energiyani tarmokka kaytarib 
generator rejimida tormozlash (rekuperativ tormozlash) ko’pincha juft kutblarni 
sonini uzgartirib asinxron motorlarda kullaniladi. 
Elektrodinamik tormozlanish.
Bunda yakor zanjiri tarmokdan uzilib 
tormozlash reostati orkali kiska tutashtiriladi. EYUK tufayli xosil bulgan yakor 
toki teskari aylanuvchi moment xosil kiladi. YUrgizish reostatini pogonalarini 
almashtirishni kaysi parametr funksiyasida amalga oshirishiga karab uch turga 
bulinadi: 1) vakt funksiyasida; 2) tezlik eki EYUK funksiyasida 3) tok 
funksiyasida buladi. Tormozlashni namunaviy elektr prinsipial sxemasi 6.2.4-
rasmda kursatilgan.
6.2.4 – rasm. Uzgarmas tok motorini EYUK funksiyasida avtomatik tormozlash 
sxemasi.
 
Karshi ulab tormozlash
. Bunda motor kiskichlari kutblari uzgartirilib 
teskari tormozlovchi moment xosil kilinadi. Tormozlash paytida tormozlash
reostati kullaniladi. Tormozlash reostati tormozlash paytida vujudga keladigan 
katta toklarni cheklaydi.Tormozlashni namunaviy elektr prinsipial sxemasi 
kuyida kursatilgan. Tormozlash uchun tuxtash tugmasi St bosiladi. Bunda 
asosiy kontaktor KL ochilib motor tarmokdan uziladi. Ayni paytda blok kontakt 
RT berkilib tormozlash zanjirini ulaydi. Motor dinamik tormozlanadi. Motor 

---

344 
tezligi kamayganda EYUK kamayadi va yakor zanjiridagi kuchlanish relesi 
kontaktlari ochiladi va tormozlash zanjiri xam ochilib sxema dastlabki xolatga 
kaytadi. Dinamik tormozlash usuli elektr yuritma ish rejimi davomida tuplagan 
kinetik energiyadan tormozlash uchun foydalaniladi. Bunda tormozlash uchun 
energiya tarmokdan emas, balki motorning uzidan foydalaniladi. SHuning 
uchun bu usul eng samarali usul bulgan uchun elektr yuritmalarda keng 
kullaniladi. 
Asinxron elektr yuritmalarda dinamik tormozlanishni amalga oshirib 
bulmaydi . Buning uchun xavo oraligida uzgarmas magnit maydoy bulishi 
kerak . SHuning uchun asinxron motorni dinamik tormozlash kuyidagicha 
amalga oshiriladi. Asinxron motor tarmokdan uziladi va stator chulgamining 
ikki fazasi uzgarmas tok manbaiga ulanadi. Bunda odatda tarmokga ulangan 
tugrilagichdan foydalaniladi. Xavo oraligida uzrarmas magnit maydon xosil 
buladi va tormozlash jaraeni xuddi uzgarmas tok motoridagidek sodir buladi . 
Motor tezligi nolga teng bulganda rotor EYUK nolga teng buladi va tormozlash 
jaraeni tugaydi. 
Asinxron motorlarda karshi ulab tormozlash uchun stator chulgami 
fazalari ketma-ketligi almashtiriladi. Buning uchun stator chulgamining ikkita 
fazasi urni almashtirilib kayta ulanadi. Bunda aylanaetgan magnit maydonning 
yunalishi uzgaradi va motor jadal tormozlanadi. Agar motorni tnzligi noldan 
utaetgan payt uchirilmasa motor teskari tomonga aylanib ketadi. Buning oldini 
olish uchun tormozlash zanjiri tezlik relesi orkali ulanadi va tezlik yunalishi 
uzgargan paytda tormozlash zanjiri uziladi.