Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

6.2.2.
 
Elektr yuritmalarning o’tkinchi jarayonlari. 
Elektr yuritmaning o‘tkinchi jarayoni deb yuritmaning bir barkaror 
rejimdan ikkinchi barkaror ish rejimiga o‘tishdagi xolatiga aytiladi. Bu 
jarayonlar asosan yuritmani yurgizish, tormozlash va tezlikni rostlash 
jarayonida vujudga keladi. YUritmani rostlash sifatini belgilaydigan asosiy 
omillar bu o‘tkinchi jarayonning ko‘rsatkichlari xisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar 
quyidagilar: 
O‘tish jarayonining vaqti
- bu barqarorlashgan qiymatdan boshqa bir 
barqarorlashgan qiymatga o‘tishga ketgan vaqt oralig‘iga aytiladi. 
O‘ta rostlash koeffitsienti
- deb rostlash jarayonida rostlanuvchi 
miqdorning eng katta og‘ish qiymatini barqarorlashgan qiymatga nisbati bilan 
aniqlanadigan songa aytiladi. 
So‘nishning logarifmik dekrementi
- deb ketma-ket keladigan ikki og‘ish 
miqdorining nisbati logarifmiga aytiladi. Bu koeffitsient o‘tish jarayonining 
so‘nish jadalligini belgilaydi. 
Statik xato deb
- rostlanuvchi miqdorning barqarorlashgan rejimdagi 
qiymat bilan berilgan qiymat orasidagi farqga aytiladi. 
Elektr yuritma o‘tkinchi rejimning davom etish vaqti va uning o‘tish 
tezligi uch asosiy fizikaviy protsesslar, aylanish tezligining o‘zgarishi, 
dvigatelning cho‘lg‘amlaridagi tokning o‘zgarishi va dvigatel aktiv qismlari 
qizishining o‘zgarishi bilan belgilanadi. Dvigatelning qizish sovish protsesslari 
juda sekin o‘tadi va o‘tkinchi rejimga jiddiy ta’sir ko‘rsatmaydi.
Dvigatel aylanish tezligi yoki biror elektr zanjiridagi tokning bir barqaror 
kiymatdan ikkinchi barqaror qiymatgacha ortish yoki kamayish xarakteri 
analitik usulda eksponensial egri chiziq ko‘rinishida ifodalanadi.
(6.2.2) 
Bu erda: T
k
- elektromagnit vaqt konstantasi.
T
k
ning qiymati zanjirning induktivligi
L
va aktiv R qarshiligiga bog‘liq ;
U mazkur zanjirdagi tok va u bilan bog‘liq magnit oqimining oshishi tezligini 
ifodalaydi.

---

341 
Ko‘pchilik elektrik yuritmalarda dvigatel momenti va aylanish tezligining 
o‘zgarishi mexanik jarayonning davom etishi o‘tkinchi rejimlarda katta 
axamiyatga ega bo‘ladi. SHuning uchun elektr yuritmada o‘tkinchi
jarayonlarning o‘tish tezligi odatda, elektromexanik vaqt konstantasi 
T
bilan 
tavsiflanadi. Bu miqdor xam eksponensial egri chiziqning parametri bo‘lib, 
yuritma aylanish tezligining dvigatel momenti va tokning o‘tkinchi rejim 
vaqtidan o‘zgarish xarakterini ifodalaydi. Masalan, mustaqil qo‘zg‘atiladigan 
dvigatel yuritma uchun to‘xtab turgan xoldan ishga tushirib tezlash vaqtidan 
aylanish tezligining o‘zgarishi egri chiziqni quyidagi ko‘rinishda ifodlalash 
mumkin:
(
)
(6.2.3) 
bu erda shigash oxiridan beqaror rejimdagi aylanish tezligi. Bu 
tenglamada: 
(6.2.4) 
Bu erda